چکیده:
عمار ساباطی یکی از روات پرکار در نقل احادیث فقهی است. عمل به احادیث عمار در میان فقهای متقدم همواره مسألهای چالشی بوده است. در این نوشتار ابتدا عوامل تردید فقها در عمل به احادیث عمار ساباطی را بر شمرده ایم و سپس با احصای کامل احادیث عمار ساباطی در کتاب طهارت، آنها را بر اساس شیوه تعامل فقهای متقدم دسته بندی کرده ایم. آن گاه به بررسی شیوه تعامل ایشان با هر دسته از مجموعه احادیث او پرداخته ایم. نشان داده ایم که مواجهه فقها با احادیث عمار، بینِ اعراض و قبول، متغیر است، و در پایان اثبات کرده ایم که قبولِ احادیث عمار توسط فقها، همواره در سایه مؤیداتِ خارج از خود حدیث بوده است. این سبک از مواجهه میتواند در کنار بررسیهای سندی، برای سنجش احادیث، کارآمد باشد.
خلاصه ماشینی:
شاید در این میان، گاهی دلیلِ اعراض از حدیث عمار، موافقت آن با فتاوای عامه بوده است؛ اما با این حال، احادیثی نیز از او وجود داشته است که این امر در آنها - دست کم برای ما - مشهود نیست، ولی در عین حال، اعتماد فقهای متقدم را به خود جلب نکرده است.
جواز شستن پاها (به جای مسح) در وضو؛ 1 در این دو حکم، هر چند احادیثی از غیر عمار ساباطی نیز نقل شده است، اما باز هم فقهای متقدم به آن تمایلی نشان ندادهاند.
وجوب نزح تمام آب چاه (خالی کردن آن) در صورت افتادن سگ در آن؛ 5 این دو حکم توسط افراد دیگری غیر از عمار نیز روایت شده است.
ک: من لا یحضره الفقیه، ج 1 ص 81؛ فقه الرضا۷ ص 82؛ الهدایة، ص 91-92؛ المقنعة، ص 53؛ الکافی فی الفقه، ص 133-134؛ النهایة، ص 23؛ الجمل و العقود فی العبادات، ص 45؛ مصباح المتهجد، ج 1 ص 11؛ الخلاف، ج 1 ص 131-132؛ إصباح الشیعة، ص 34؛ المختصر النافع، ج 1 ص 9؛ المعتبر، ج 1 ص 195-196؛ مختلف الشیعة، ج 1 ص 339-342.
با توجه به نوع برخورد فقهای متقدم با مجموعه احادیث عمار، میتوان احتمال قوی داد که عمل متقدمین به این حدیث نیز به خاطر وجود مؤیدی بوده است؛ هر چند اکنون این مؤید به دست ما نرسیده است.
بررسی شیوه مواجهه فقهای متقدم (تا قبل از علامه حلی) با احادیث عمار در این کتاب نشان از آن المعتبر، ج 1 ص 187-188.