چکیده:
عرفان از سه جهت میتواند در علم کلام مؤثر واقع شود. نقش آن در طرح مسائل کلامی، شرح و تبیین این مسائل با عنایت به مبانی وجودشناسی و ایجاد تحول در ادبیات و سبک بیان کلام از مواردی است که در این نگاشته به بحث گذاشته میشود. عرفان فیض کاشانی با ویژگیهایی که دارد، در علم کلام او تأثیرگذار است. سازگاری با شریعت و حکمت عقلی حکما از اهم این خصوصیات است. عرفان او را در این نوشتار «عرفان حکمی» نام میدهیم. نزد او عقل مؤید به شهود نیز به آنچه انبیا رسیدهاند، دست مییابد؛ لیکن با سه تفاوت و آن اینکه فراوردههای وحی وسیعتر، عمیقتر و مربوط به همه سطوح مخاطبان است. عرفان فیض کاشانی هماهنگ با عرفان شیعی و مبتنی بر حکمت صدرایی است. این عرفان حکمی میتواند از جهات مختلف، تأثیر قابل توجهی در علم کلام داشته باشد که نمونهای از این تأثیرها در آرای کلامی فیض دیده میشود.
Mysticism can be effective in theology in three ways. Its role in the formulation of theological issues, the description and explanation of these issues with regard to the foundations of ontology and the development of literature and the style of verbal expression are among the issues that are discussed in this essay. The Fayz Kashani’s mysticism with its characteristics is influential in his Theology. Compatibility with Sharia and the intellectual wisdom of philosopher is one of the most important of these characteristics. In this article, we call his mysticism "Philosophical mysticism". From his point of view, the intellect supporting intuition also achieves what the prophets have achieved; But with three differences, that the revelation products are wider, deeper and related to all levels of audiences. Fayz Kashani’s mysticism is in harmony with the Shiite mysticism and is based on the philosophy of Sadra. This religious mysticism can have a significant effect on theology from various aspects, and an example of these effects can be seen in the theological opinions of Fayz.
خلاصه ماشینی:
عرفان ديني و دين عرفاني فيض در آغازين صفحات مقدمه کتاب مذکور از انگيزه نگارش خود سخن ميگويد و اموري را ذکر ميکند؛ از جمله تبيين انطباق عرفان او بر معارف اهل بيت ع و در يک کلمه تأکيد بر شيعيبودن چنين عرفاني از انگيزه هاي اصلي او در اين نگارش است : «تبيان انها منطبقۀ علي طريقۀ اهل البيت مقتبسۀ من انوارهم و آثارهم موزونۀ بميزان احاديثهم و اخبارهم » (همان ، ص ٢١).
١. دين حکمي و حکمت ديني فيض ديگر انگيزه خود بر نوشتن کتاب عرفاني عين اليقين را تبيين همسويي ديگاه حکما با آنچه در شرع بيان شده ، ميداند: «ارادتي ان اجمع بين طريقۀ الحکما الاوائل في المعارف و الاسرار و بين ما ورد في الشرع المبين من العلوم و الانوار» (همان ، ص ٢٢).
آن گاه اگر در يافتن دليل معتبر کلامي، توفيق يافت و توانست آن را با روش کلامي داوري کند، توحيد در وجود به مسئله اي کلامي نيز مبدل مي شود؛ همچنين مباحث ولايت مطلقه انسان کامل و نيز وساطت فيض بودن او در عالم هستي که از مباحث جدي عرفان است ، ميتواند در علم کلام به صورت مسئله اي طرح شود تا بدين وسيله جايگاه وجودشناسي امام نيز در هستي مورد توجه قرار گيرد؛ چراکه در علم کلام غالبا نقش امام در شرح و تفسير وحي يا رهبري جامعه خلاصه ميشود١١ و صحبتي از جايگاه وجودي او در عالم نيست ؛ حال انکه در منابع روايي بر اين مسئله تأکيد شده است .