چکیده:
این مقاله شرحی است بر کلام امیرمومنان علی (ع) در باب اوصاف شیعیان واقعی. گفتیم که از نظر امام کفر چهار پایه دارد، اما شک دارای چهار شعبه است. این تعبیر (پایه و شعبه) بیانگر این است که گویا شکهای مزاحم ایمان چند نوعاند و کسانی که مبتلا به شک میشوند چند دستهاند که از ایمان، سعادت دنیا و آخرت محروماند. مراء، یکی از شعبههای شک است؛ یعنی کسی که در مقام تحقیق بنا داشته باشد، همواره حرف دیگران را رد و در آنها تشکیک کند و هر حرفی را ابطال کند، دچار مراء شده است. خودباختگی و هراس دومین شعبه شک است. اگر انسان بر اثر تنبلی درباره مشکلات نیندیشد، به ایمان صحیح دست نمییابد و با هول و هراس، از حل مسایل عقبنشینی میکند. شعبه سوم تردید است. اینکه انسان نتواند در هر موضوعی به نتیجهای قطعی برسد و در میان ادله مختلف حیران و سرگردان بماند. شعبه چهارم شک، بیخیالی در برابر حوادث است. بیخیالی و بیاعتنایی ماجراجویانه در باب مسایل دینی از جمله شعبههای شک است.
خلاصه ماشینی:
مراء، يكي از شعبههاي شك است؛ يعني كسي كه در مقام تحقيق بنا داشته باشد، همواره حرف ديگران را رد و در آنها تشكيك كند و هر حرفي را ابطال كند، دچار مراء شده است.
با مروری کلی بر این روایت میتوان گفت: انسان دربارة حقايق دين يا شناخت كافي دارد و به آنها ايمان ميآورد، يا با اينكه شناخت دارد يا کسب شناخت براي او مقدور است، حقایق دین را انكار ميكند و يا در حالت شك باقي ميماند.
گاه انسان در مقام شناخت حقيقت است، اما حالت مراء چنان براي او ملکه میشود که دیگر موفق به ادامة تحقیق خود نمیشود و به نتيجه نمیرسد.
با درپیشگرفتنِ این روش، پرسش و پاسخها تحقیق را تکميل ميکنند؛ اما اگر کسی در مقام تحقيق، بنا داشته باشد همواره حرف دیگران را رد و در نظرهاي آنها تشکیک کند، این حالت بهتدریج براي او ملكه ميشود و همیشه میکوشد هر حرفی را ابطال کند.
همانگونه که گفتيم، «مراء» به این معناست که کسی بهمحض مواجهشدن با هر مطلبی قصد داشته باشد آن را ابطال کند؛ اما «جدال» اين است که انسان در میدان بحث برای اقناع طرف مقابل از روش جدل استفاده کند تا زودتر بتواند او را قانع سازد.
اقامة برهان به این شیوه امکانپذیر؛ اما دشوار است؛ اما در جدال احسن همان مطلب حق با مقدماتی بیان میشود که مخاطب آنها را قبول دارد و به همین دلیل مجاب میشود.