چکیده:
روش تفسیری «قرآن به قرآن» با رویکرد اعتدالی در کنار استفاده از آیات قرآن و محوریت آن، به بهرهگیری از روایات نیز اهتمام فراوان دارد. برخی تصور کردهاند که در روش تفسیری «قرآن به قرآن» برای فهم آیات به روایات نیازی نیست؛ در صورتی که برای فهم و تبیین نقش روایات در تفسیر «قرآن به قرآن» باید از سخنان و تفاسیر رهروان این مکتب بهره جست. آیتالله جوادی آملی که از مفسران برجسته روش «قرآن به قرآن» و جامع معقول و منقول است، جایگاه روایات تفسیری در رویکرد «قرآن به قرآن» را بهخوبی تبیین کرده و به شبهه یادشده پاسخ داده است. این مقاله که به روش تحلیلی توصیفی نگارش یافته به این نتیجه رسیده که از دیدگاه ایشان روایات تفسیری در جهت تایید، زمینهسازی برای فهم معارف قرآن و نیز تتمیم و تکمیل فهم آیات قرآن کریم نقش جدی دارند. ازاینرو، هم جایگاه قرآن و نیز امکان فهم همگانی قرآن حفظ میشود و هم منزلت معصومان (ع) و نیز مکانت روایات تفسیری رعایت میگردد. از سوی دیگر، از نگاه معظمله، روایات تفسیری گاهی از سنخ تفسیر مفهومی، گاهی از قبیل تطبیق مصداقی، و گاهی از نوع تفسیر باطنی است.
خلاصه ماشینی:
آيه صد و شصت و چهارم سورة «آلعمران» آيتالله جوادي آملي در ذيل کريمة «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَي الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يتْلُوا عَلَيهِمْ آياتِهِ وَ يزَککِيهِمْ وَ يعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ» (آلعمران: 164)، يکي از آثار رسالت را تعليم کتاب بيان کرده و مينويسد: نخستين معلم و مفسر قرآن کريم وجود مبارک رسول خدا( است که فراخور فهم مردم، براي برخي از آنها ظواهر آيات و براي بعضي باطن و عمق آنها را تفسير و تبيين ميفرمايد: «وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتاب»، چون با هر کسي بهاندازه عقل او با وي سخن ميفرمود: «إنّا معاشر الأنبياء أُمرنا أن نکلّم الناس علي قدر عقولهم» (کليني، 1407ق، ج 1، ص 23) (جوادي آملي، 1386، ج 16، ص 229).
2. بايد ميان مقام ثبوت و اثبات تفکيک کرد؛ در مقام ثبوت، ميان قرآن و اهلبيت( يگانگي است؛ لکن در مقام اثبات، اهلبيت( به قرآن تکيه و وابستگي دارند: عترت طاهرين گرچه به لحاظ مقامهاي معنوي و در نشئه باطن، از نظر بزرگان دين مانند صاحب جواهر (نجفي، بيتا، ج 13، ص 71ـ76) و کاشف الغطاء (كاشف الغطاء، بيتا، ج 3، ص 452) از قرآن کمتر نيستند و سخن بلند اميرالمؤمنين(: «ما لله عزوجل آية هي أکبر منّي» (کليني، 1407ق، ج 1، ص 207؛ مجلسي، 1403ق، ج 23، ص 206) نيز گواه اين مدعاست، اما از نظر نشئه ظاهر و در مدار تعليم و تفهيم معارف دين، قرآن کريم ثقل اکبر و آن بزرگواران ثقل اصغرند و در اين نشئه جسم خود را نيز براي حفظ قرآن فدا ميکنند (جوادي آملي، 1390الف، ج 1، ص 76).