چکیده:
ادبیات عامیانه جلوههای گوناگون از فرهنگ و تمدن هر قومی است که به شکل افسانه، قصه، ترانه و... تجلی مییابد. افسانههای بیرجند نیز نمونهی گویا و مهم از نمایش بیرونی فرهنگ مناطق کویری ایران است. این مقاله بر آن است تا با بررسی مولفههای فانتزی در افسانههای بیرجند به این پرسشها پاسخ دهد که 1-بسامد چه نوع فانتزی و چه شخصیت و قهرمانی در افسانههای بیرجند بیشتر است؟ 2-شگردهای موجود در افسانههای بیرجند برای پیوند دنیای واقعی و فانتاستیک (شگفتانه) کدام است؟ 3- این افسانهها از نظر فرهنگی و اجتماعی چه هدف و پیامی را دنبال میکنند؟ با بازنمایی ویژگیهای فانتزی در بیست و سه افسانه بیرجند این نتایج حاصل شد که پنج افسانه از بیست وسه افسانه از نوع فانتزی جانوری هستند. شخصیتها ایستا هستند و جز انسان، گاهی دیوها و موجودات فراطبیعی نیز نقش بازی می-کنند و حالات انسانی به آنها منسوب میگردد. این شخصیتها با کارکردها و شگرد سحر و جادو به هدف میرسند. همواره شخصیتهای اصلی و فرعی همراه یکدیگرند و با شگردهای عجیب و جادویی و انجام امور شگفتانه، قصّه را به پایان میبرند. طرح و ساختار این افسانهها سادهاند و همه این قصّهها دارای پیام مستقیم و غیرمستقیم است و هر خواننده با توجه به شرایط روحی و اجتماعی و فضای افسانه برداشتی آزادانه از آن دارد و غالب افسانهها مفاهیم اجتماعی را به خواننده منتقل میسازند که خود بیانگر ویژگی چندصدایی این افسانههاست و همچنین برخی از آنها با توجه به شرایط اقلیمی و اجتماعی از نوع آگاهیگر هستند. در پایان، این پژوهش اثبات کرده است که افسانههای بیرجند تمامی ویژگی ادبیات شگرف و فانتزی را داراست
Folk literature is a variety of manifestations of the culture and civilization of each nation, which is manifested in the form of legends, stories, songs, etc. The legends of Birjand are also an illustrative and important example of the external display of the culture of the desert regions of Iran. This article intends to answer the questions by examining the components of fantasy in the legends of Birjand: 1- What kind of fantasy and what character and hero is more in the legends of Birjand? 2. What are the tricks in Birjand legends to connect the real and the fantastic (surprising) world? 3. What is the cultural and social purpose and message of these legends? By representing the characteristics of fantasy in the twenty-three myths of Birjand, it was concluded that five of the twenty-three myths are of the animal fantasy type. Characters are static and, in addition to humans, sometimes demons and supernatural beings also play a role, and human states are attributed to them. These characters achieve their goals with magic functions and tricks. The main and sub-characters are always together and end the story with strange and magical tricks and doing wonderful things. The design and structure of these legends are simple and all these stories have a direct and indirect message and each reader has a free interpretation of it according to the spiritual and social conditions and atmosphere of the legend and most of the legends have social concepts. Are conveyed to the reader, which itself reflects the polyphonic nature of these myths, and also some of them are of an informed type according to climatic and social conditions. In the end, this research has proved that the legends of Birjand have all the features of wonde
خلاصه ماشینی:
سرچشمههایی غنی است برای داستانهای امروزی؛ چه آنهایی که به کتابت درآمدهاند و به طور مستقل یا به طور غیرمستقیم در متنهای ادبی و کتابهای دیگر وجود دارد و چه آنهایی که به طور شفاهی هنوز هم سینه به سینه نقل میشود، میتواند شالوده آثار خلاقه امروزی قرار گیرد و میتوان با مواد و مصالح آنها و همان سنخ شخصیتهای قهرمان و شخصیتهای شریر و فضا و رنگ و زمان و مکان آنها، داستانهایی با معنا و دیدگاههای امروزی نوشت و به قالب قصّه، صورتی تازه و نو بخشید و نوعی از داستانهای شگفتانه به وجود آورد؛ یعنی اگر نویسندهای «در خصوصیت بنیادی قصّهها، خرق عادت و کلیگرایی آنها را با ویژگی حقیقتمانندی و روانشناختی داستانهای امروزی عوض کند و وقایع کلی و مطلق و خرق عادت قصّهها، برای خواننده به نحوی توجیهپذیر شود» (میرصادقی، 1387: 68)، داستانهای تمثیلی مدرن امروزی به وجود میآید.
بسامد چه نوع فانتزی و چه نوع شخصیتهایی در افسانههای بیرجند بیشتر و شگردهای موجود در افسانههای بیرجند برای پیوند دنیای واقعی و شگفتانه کدام است؟ پیشینه تحقیق درباره ادبیات شگرف و مؤلفههای آن در آثار مختلف ادبی، تحقیقات گونانی صورت گرفته است که در ادامه خواهد آمد؛ اما با توجه به این موضوع که افسانهها خود منبع تخیل و حوادث شگرف هستند و تخیل و خیالپردازی ویژگی بنیادین و مشترک افسانهها و فانتزی است، پژوهشی در اینباره نمیبینیم و تبعات در این حوزه معطوف به متون دیگر ادبی است.
کنشهای تخیلی شگرف و وجود شگفتانهها در شخصیتهای این افسانهها مشهود است؛ به عنوان مثال، در "اوسنه خون" با اینکه همه کنشها واقعیاند؛ اما وقتی پالیزبان هندوانهای را که به نوعی سر انسان است به پسر وکیل میدهد، باعث گرفتاری او میشود و همین کنش غیرواقعی به فضای فانتاستیک افسانه کمک میکند.