چکیده:
در معنا و مفهوم عبارتهای «حَقٌّ» و«حَقٌّ مَعْلُومٌ» به ترتیب در آیههای ﴿وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ﴾(ذاریات: 51/ 19)و ﴿وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ﴾ (معارج: 70/ 24) بین مفسران اختلاف است. برخی با استناد به لفظ «مَعْلُومٌ» و تطبیق آن با حدّ نصاب زکات و ذکر این دو آیه به همراه نماز، آن را به زکات واجب و شرعی تفسیر نموده و از آنجاییکه سوره ذاریات و معارج، سورههایی مکّی هستند و تشریعِ زکاتِ واجب، در مدینه بوده است، به منظور حل این تعارضات، آن را در ردیف آیات مستثنی و نسخ شده با آیه زکاتِ نازلشده در مدینه دانستهاند. در این پژوهش با بررسی لفظ «مَعْلُومٌ» و ارتباطش با حدّ نصاب زکات و ارتباط زکات و نماز و نقد و بررسی مستثنی و منسوخ دانستن این آیات، نتیجه گرفته میشود که عبارتهای «حَقٌّ» و «حَقٌّ مَعْلُوم» در این دو سوره، بر زکات واجب و شرعی دلالت ندارد؛ بلکه بر صدقه و کمک مالی دلالت دارد. در اثبات این مدّعا، از سیاق آیات قرآن، روایتهای معصومان (ع) و معناشناسی دو لفظ سائل و محروم و مصادیق مصرف زکات واجب و شرعی و مصادیق مصرف «حَقٌّ مَعْلُومٌ» بهره گرفته شده است.
In the meaning of the terms "right" and "right to know" in verses, respectively"And Phi Amulahm Hagh Lassilah and Al-Mohrhum" (al-Dharit / 19) and "and al-zinif al-mohawlm al-Haq al-wa'il al-al-moharum" (al-mi'arj / 24)There is a difference between the commentators. Some interpret it as "obligatory" and adapting it to the minimum amount of zakat and mentioning these two verses along with prayers, and it is necessary to interpret the obligatory and sacred zakat. Since the Qur'a of Zariyat and the wisdom of Zakari are obligatory in Zakat Medina has beenIn order to resolve the conflict, it is mentioned in the row of exemplary verses and verses with the Zakat verses revealed in Medina.In this study, by examining the word "known" and its relation to the limits of the zakat, the relation between zakat and prayer, and the review and exclusion of these verses, it has been concluded that the terms "right" and "right to know" in these two surahs Does not imply on obligatory and sacred zakat;These terms refer to charity and donation.
خلاصه ماشینی:
۲-۱- استناد به عبارت «معلوم » برخي از مفسران عبارت «حق » و «حق معلوم » را به زکات واجب و شرعي تفسير و در بيان علت آن چنين استدلال کرده اند که چون در اين آيه ها، ميزان حق با ذکر کلمه «معلوم » مشخص شده است ، ميتوان نتيجه گرفت که اين حق ، زکات واجب و شرعي است ، زيرا حد نصاب زکات نيز مشخص است .
افزون بر اين ، در نقد سخن مفسراني که عبارت «حق معلوم » را به زکات واجب و شرعي تفسير نموده اند که در زمان هاي مشخص و معلوم بايد پرداخت شود (زمخشري، ۱۴۰۷، ج ۴، ص ۶۱۳/ جزائري، ۱۳۸۸، ج ۵، ص ۲۲۴/ سعيد حوي، ۱۴۲۴، ج ۱۱، ص ۶۱۳۵)، به بيان سخني از امام صادق (ع ) پرداخته مي شود: «روي سماعة عن أبي عبد الله ع قال : الحق المعلوم ليس من الزکاة هو الشي ء تخرجه من مالک إن شئت کل جمعة و إن شئت کل شهر» (ابن بابويه ، ۱۴۱۳، ج ۲، ص ۴۸).
اين استدلال را اولين بار حسن بن محمد نظام الاعرج در قرن هشتم در تفسير «غرائب القرآن و رغائب الفرقان » به کار برد و چنين گفت : منظور خداوند از عبارت «حق معلوم » در آيه «﴿و الذين في أموالهم حق معلوم ﴾ به دليل اينکه وصف معلوم براي کلمه «حق » آمده و اين عبارت در کنار نماز ذکر شده ، زکات واجب است (نظام العرج ، ج ۶، ص ۳۵۹).