چکیده:
مقاصد شریعت، یا اهداف شارع در تشریع احکام، موضوعی برآمده از مبحث تعلیل احکام، که گاهی به عنوان موضوعی از موضوعات علم اصول و گاه به عنوان علمی مستقل مطرح میشود. مقاصد از ابتدا در احکام شرعی لحاظ شده و علمای متقدم نیز در ابتدا در فتاوی خود همین معانی را لحاظ میکردند، اما بعدها روند انفکاک و بروز و تبدیل آن به علم یا بحثی مستقل در دوران مختلف و به وسیلهی علمایی چون جوینی، غزالی، عز بن عبدالسلام و آمدی طی شد، اما فضل تدوین آن به عنوان علمی مستقل به ابواسحاق شاطبی رسید. روش پژوهش این مقاله تاریخی و توصیفی و بر اساس منابع و مآخذ اصولی، فقهی، تاریخی و حدیثی است.
خلاصه ماشینی:
مقاصد از ابتدا در احکام شرعی لحاظ شده و علمای متقدم نیز در ابتدا در فتاوی خود همین معانی را لحاظ میکردند، اما بعدها روند انفکاک و بروز و تبدیل آن به علم یا بحثی مستقل در دوران مختلف و به وسیلهی علمایی چون جوینی، غزالی، عز بن عبدالسلام و آمدی طی شد، اما فضل تدوین آن به عنوان علمی مستقل به ابواسحاق شاطبی رسید.
همین موضوع زمینهساز بحث مقاصد نیز شد، به این معنی که وقتی که علما در بحث علت و وجود یا نفی آن دچار سؤال و اختلاف شدند، این سؤال نیز ایجاد شد که هدف و قصد شارع از تشریع احکام برای مخلوقات چه میباشد؟ به دنیال تأمین، یا نفی چه چیزی میباشد؟ وجود مقاصد البته چنان که خواهد آمد، به تأخیر نیفتاد و از همان ابتدای تاریخ اسلام مدنظر فقها و علما بود، چرا که مقاصد بخشی از شریعت است، اما ظهور و بروز مباحث این حوزه در طی زمان و بعد از طی زمینههای خاص آن اتفاق افتاد و افراد مختلفی در این حوزه پیشتازی و طی طریق کردند.
اما برخی معاصرین اقدام به تعریف این علم کردهاند، از جمله محمد طاهر ابن عاشور در تعریف مقاصد شریعت میگوید: «بأنها المعاني والحكم الملحوظه للشارع في جمیع أحوال التشریع أو معظمها بحیث لا تخص ملاحظتها بالكون في نوع خاص من أحكام الشریعه، فیدخل في هذه أوصاف الشریعه وغایتها العامه والمعاني التي لایخلوا التشریع من ملاحظتها ویدخل في هذا معان من الحكم لیست ملحوظه في سائر أنواع الأحكام ولكنها ملحوظه في أنواع كثیره».