چکیده:
دور جدید جنگ بر سر قرهباغ کوهستانی در این منطقه راهبردی در قفقاز جنوبی از ششم مهرماه 1399 آغاز شد. برخلاف دورههای قبلی که پس از چند روز درگیری متوقف میشد، اینبار این درگیریها به دلایل مختلف 44 روز ادامه پیدا کرد. سابقه این جنگ به اول اسفند 1366 (20 فوریه 1988) باز میگردد؛ یعنی زمانی که مردم ارمنستان و آذربایجان در دو جمهوری همسایه با 996 کیلومتر مرز مشترک در درون شوروی زندگی مسالمتآمیزی را تجربه میکردند. اما ریشه اختلافها به سالهای بسیار دورتر باز میگردد. در مقاله پیشرو تلاش کردیم ضمن ریشه یابی اختلافهای بین دوکشور، به بررسی علل طولانی شدن حالت نه جنگ نه صلح در 26 سال اخیر بپردازیم. و به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که چرا از انعقاد توافق آتشبس در 22 اردیبهشت 1373 (22 می1994)1 تا توافق مسکو در 20 آبان 1399، معضل قرهباغ همچنان حل نشده باقی است. به منظور پاسخ دادن به این سوال مهم، بهناچار به بررسی نقش بازیگران داخلی و خارجی در این جنگ پرداختیم. علاوه بر این با توجه به قرائن و شواهد موجود به بررسی علل شروع دور جدید درگیریها و روند تحولات آتی پس از توافق مسکو پرداخته شده است. در نهایت با بررسی موضع کشورهای تاثیرگذار در حل این بحران، راه حلهای موجود برای پایان این جنگ، بررسی و تحلیل شده است.
خلاصه ماشینی:
اما این ابتکار صلح، به دلایل متعدد، مورد استقبال هیچکدام از دو طرف جنگ قرار نگرفت و در عمل روسیه با میانجیگری بین ارمنستان و آذربایجان توانست با برقراری یک توافق آتشبس شکننده، موقعیت خود را در قفقاز جنوبی تثبیت کند.
اکنون مهمترین مسأله برای ایران این است که چگونه میتوان به استقرار یک صلح پایدار در منطقه کمک کرد تا از یکطرف مانع از تحرکات قومی در شمال ایران، بهسبب تحریک احساسات استانهای آذرینشین ایران، شد؛ و از سوی دیگر با هرگونه تحرکات ترویستهای تکفیری که محیط ملتهب جنگ در قفقاز جنوبی را مستمسکی برای گسترش نفوذ یافتهاند، مقابله نمود.
براین اساس میتوان عوامل داخلی این بحران را بطور خلاصه به خواست اکثریت ارامنه برای تعیین سرنوشت خود و پیوستن به ارمنستان از یکسو، و از سوی دیگر خواست اکثر مردم جمهوری آذربایجان برای حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت بر قرهباغ خلاصه کرد.
ارمنستان در این سالها ضمن حفظ سیاست پایدار خود در قبال همکاری با مسکو، مانند یک متحد تمام عیار برای روسیه در قفقاز جنوبی عمل کرده است.
20 نقش و جایگاه روسیه را در جنگ قرهباغ میتوان چنین جمعبندی کرد: 1- روسیه، قفقاز جنوبی را منطقه نفوذ خود میداند و مخالف حضور سایر قدرتها در این منطقه، اعم از قدرتهای منطقهای مثل ایران و ترکیه، یا فرامنطقهای مانند، آمریکا، فرانسه و اسرائیل و دیگران، است.