چکیده:
یکی از عارفان و مفسران غرب اسلامی در سدۀ ششم هجری، ابنبرجان اندلسی است. تفسیر مختصر او، «ایضاحالحکمة باحکامالعبرة» نام دارد. هدف این پژوهش بررسی روش تفسیری ابنبرجان در این تفسیر است. روش این پژوهش، اسنادی، توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای مباحث روششناسی تفسیر قرآن است. یافتهها حاکی از این است که ایضاحالحکمه یک تفسیر ترتیبی گزینشی است که میتواند بهعنوان یک تفسیر عرفانی و واعظانه بهشمار آید. هدف ابنبرجان موعظۀ مخاطب و هدایت او به شهود عالم غیب بهواسطۀ عبرت است. منظور ابنبرجان از عبرت، فرایند رسیدن به عالم غیب از طریق تامل بر اعماق آیات قرآن و پدیدههای طبیعت و همچنین معارف و آگاهیهای نهفته در این آیات است. ابنبرجان به قرینههای فهم آیات، خواه قراین پیوسته و ناپیوستة لفظی، ازجمله آیات قرآن و احادیث، و خواه قراین غیرلفظی توجه دارد؛ اما شاید بتوان گفت که بیشتر از روش قرآن به قرآن استفاده میکند؛ اگرچه به احادیث نیز توجه دارد. افزون بر این، او در توضیح معنای آیات، از کتابهای عهدین و اشعار نیز بهره برده است.
خلاصه ماشینی:
منظور ابن برجان از عبرت ، فرايند رسيدن به عالم غيب از طريق تأمل بـر اعمـاق آيـات قرآن و پديده هاي طبيعت و همچنين معارف و آگاهيهاي نهفته در اين آيات است .
با جست وجو در منابع ، اطلاعات علمي و پژوهشي دربارة ابن برجان و روش شناسي تفسـيري او در ايضاح الحکمه يافت نشد؛ ولي دربارة ابن برجان و ديدگاه هاي ديگر او پژوهش هايي منتشر شده انـد کـه بـدين قرارنـد: پـيش گـويي ابن برجان دربارة زمان فتح بيت المقدس ، در مقاله اي بررسي و تبيين شده و مبنـاي ابـن برجـان در ايـن پـيش گـويي توضيح داده شده است (نظرپور، ١٣٩٨ج ، ص ١٥٩ـ١٧٧).
به نظر ميرسـد کـه اين تفسير، حاصل تأملات و يافته هاي ابن برجان دربارة آيات الهي است که ضمن توضيح آيات قرآن آنها را ارائه ميکند.
بـراي نمونه ، ابن برجان در تفسير آيۀ «قل أئنکم لتکفرون بالذي خلق الأرض في يومين » (فصلت : ٩) (بگو: آيا اين شـماييد کـه واقعا به آن کسي که زمين را در دو هنگام آفريد، کفر ميورزيد)، توضيح ميدهد که همزة ابتداي آيه ، اسـتفهامي اسـت ؛ زيرا هيچ چيزي براي خداوند مخفي نيست و به آيـۀ «إن اللـه لـا يخفـي عليـه شـيء فـي الـأرض و لـا فـي السـماء» (آل عمران : ٥) (در حقيقت ، هيچ چيز [نه ] در زمين و نه در آسمان بر خدا پوشيده نميماند) اسـتناد مـيکنـد (ابـن برجـان ، ٢٠١٦، ص ٥٧٧).
٨. بنابراين ، ايضاح الحکمه يک تفسير عرفاني و همچنين هدايتي و تربيتي اسـت کـه از روش قـرآن بـه قـرآن استفاده ميکند.