چکیده:
شهید صدر در جزء دوم کتاب «اقتصادنا»، به بحث دربارة اقتصاد اسلامی میپردازد. محتوای این کتاب در سازمان امروزین دانش اقتصاد نیاز به تبیین دارد. این تحقیق با تقسیم گزارههای اقتصادی براساس انواع گزارههای علمی، محتوای کتاب «اقتصادنا» را کاوش و تحلیل میکند. یافتههای تحقیق نشانگر این واقعیت است که اگرچه متن «اقتصادنا» بر محور تبیین اقتصاد مذهبی سامان یافته، درعینحال از تحلیلهای اقتصادی مبنایی و علمی و ترسیم ارکان و مبانی اقتصاد سیاستی بهرهمند است. فقدان تحلیلهای سیاستی، ناشی از ماهیت مقطعی و زمانمند این تحلیلهاست که اجازة تجویز نسخة واحد را نمیدهد. با بهرهگیری از تقسیم مباحث اقتصادی به واقعی- اعتباری، کلی ـ جزئی و غیرتجربی ـ تجربی، دریچة تازهای برای تحلیل انواع نظریههای اقتصادی، ازجمله در «اقتصادنا» باز میشود.
خلاصه ماشینی:
شهيد صدر، با تفکيک بين مذهب اقتصادي و علـم اقتصـاد، گسترشـي در ادبيـات دانـش اقتصـاد ايجـاد کـرد؛ تفکيکي که منشأ شکل گيري نزاع هايي در ميان اقتصاددانان مسلمان دربارة ماهيت علمي يا مذهبي اقتصاد اسـلامي شد؛ نزاعي که به نظر مي رسد در بينش شهيد صدر چندان موجه نباشـد؛ زيـرا غـرض ايشـان از ارائـۀ ايـن تفکيـک ، قضاوت دربارة ماهيت و محتواي نظريات اقتصاد اسلامي نبود؛ بلکه صرفا مي خواست توضيح دهد کـه آنچـه وي در اقتصادنا مطرح مي کند، از سنخ نظريات مذهبي است نه علمي .
همچنين اخلاقي بودن اقتصاد اسلامي در روش دستيابي بـه اهداف نيز متبلور است و اين گونه نيست که صرفا تحقق وضعيت مطلوب مادي ، صرف نظر از اراده و خواست عوامـل اقتصادي مدنظر باشد؛ مثلا در بحث تکافل اجتماعي به اين اکتفا نمي کند که مالي از اغنيا بـه هـر نحـوي بـه فقـرا منتقل شود؛ بلکه با ايجاد برخي عبادات مالي به دنبال تقويت روحيات همسـو بـا تکافـل در اشـخاص اسـت (صـدر، ١٣٨٢، ص ٢٨٨ـ٢٩٠).
عقيده ، مفاهيم و عواطف اسلامي شهيد صدر براي تحقق زمينه شکل گيري رفتار اقتصادي در جامعـۀ اسـلامي ، تحقـق سـه رکـن عقيـده ، مفهـوم ، و عواطف اسلامي را لازم مي داند و معتقد است که تا در زمين انديشه مسلمين عقايد اسلامي رشد نيابد و بـه بـاروري نرسد، تا مفاهيم و زاويه هاي ديد و ديدگاه هاي اساسي دربارة امور اجتماعي ، تکويني ، و تشـريعي شـکل متناسـب بـا ريشه هاي اعتقادي را نگيرد و تا متناسب با اين دو، عواطفي شکل نگيرد که محرک انسان به سـمت عمـل اسـت ، از اقتصاد اسلامي به عنوان يک علم تجربي خبري نخواهد بود (صدر، ١٣٨٢، ص ٢٩٢).