چکیده:
بیان مسئله: پژوهش در زمینۀ قالی زندیه سراسر با پرسش و حلقههای مفقوده مواجه بوده و در طی تاریخنگاری هنر این دوره، کمبود منابع محققان را قانع نموده بود که از این دوره نمیتوان متنی مرتبط با قالی استخراج نمود. اگرچه نگارنده از ابتدا با هدف یافتن قالیها آغاز نمود؛ اما به مرور زمان تکرار تصاویر بافتهها و قالیهایی با طرح «بندی لوزی» پرسشی مهمتر ایجاد کرد: آیا طرح «بندی لوزی» را میتوان بهعنوان طرح رایج نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری معرفی نمود؟ اگر چنین است، پس بهدنبال آن سؤال اساسیتری مطرح میشود: چه مؤلفههایی در شکلگیری و رونق الگوی بندی لوزی در دورۀ زندیه نقش داشتهاند؟ بهعبارتیدیگر مبانی نظری و بنیانهای شکلدهنده طرح بندی لوزی بهمثابۀ ساختار رایج کدماند؟هدف: روشن کردن بخشی تاریک از تاریخ قالی ایران، پرداختن به طرح بندی لوزی بهعنوان طرحی پرتکرار در دورۀ زندیه و کشف عوامل تأثیرگذار بر رونق الگوی نامبرده هدف این پژوهش است.روش پژوهش: این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و براساس هدف، در دستۀ تحقیقات بنیادی نظری میگنجد. اطلاعات و مواد اولیۀ تحلیل به روش کتابخانهای و مشاهدۀ واقعی و مجازی نمونهها در موزههای داخلی و خارجی گردآوری شده و سپس با شیوههای توصیفی و تحلیلی نتیجهگیری شده است.یافتهها: دستاورد این پژوهش در گام نخست تشخیص طرح بندی لوزی در جایگاه نخست الگوهای بهکار رفته در بافتههای عصر زندیه بود؛ سپس ذیل چهار رکن تاریخ، اسطوره، عرفان و فلسفۀ پساصدرایی و فرهنگ عامه، کشف پنج مؤلفۀ بنمایههای هندی و کشمیری در هنر افشاریه، الگوی باستانی کهنالگوی باغ، مکتب گل نیمۀ دوم قرن دوازدهم و هنر قومی و تزیینی بهعنوان بنیانهای شکلدهندۀ طرح بندی لوزی شناخته شدند.
Statement of the Problem:
The research in Zand rugs has faced questions and missing links. During the historiography of the art of this period, the lack of resources had convinced the researchers that it is not possible to extract a text related to the rugs in this era. Although the author started to find rugs, over time, the repetition of the images of weavings and rugs with a "Latticework (Band-Lozenge) " design created a more important question: Can the "Latticework (Band-Lozenge) " design be introduced as a common design of the second half of the 12th century? If this is the case, then a more basic question is raised: What components played a role in the formation and prosperity of the Latticework pattern in the Zand period? What are the theoretical and formative foundations in Latticework design as a common structure?
Objective
The aim of this research is to shed light on the dark part of Iran's rug history, deal with the Latticework (Band-Lozenge) design as a frequent pattern in the Zand period, and discover the factors influencing the prosperity of the mentioned pattern.
Research Method
This research is qualitative and, based on this purpose, it falls into the category of basic theoretical research. The primary information and analysis materials were collected using a library-based method and virtual observation of samples in national and international museums, and then conclusions were drawn using descriptive and analytical methods.
Findings
The achievement of this research, in the first step, was to identify the Latticework (Band-Lozenge) design at the first place of the patterns used in the weavings of the Zand era. Then, following the four elements of history, mythology, mysticism, and post-Sadraei philosophy and popular culture, the discovery of five components of Indian and Kashmiri motifs in Afsharid art, the ancient pattern of the garden pattern, the flower school of the second half of the 12th century, and ethnic and decorative art as the foundations that form the Band-Lozenge design, were identified.
خلاصه ماشینی:
اگرچه نگارنده از ابتدا با هدف یافتن قالیها آغاز نمود؛ اما به مرور زمان تکرار تصاویر بافته ها و قالیهایی با طرح «بندی لوزی» پرسشی مهمتر ایجاد کرد: آیا طرح «بندی لوزی» را میتوان به عنوان طرح رایج نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری معرفی نمود؟ اگر چنین است ، پس به دنبال آن سؤال اساسیتری مطرح میشود: چه مؤلفه هایی در شکل گیری و رونق الگوی بندی لوزی در دورة زندیه نقش داشته اند؟ به عبارتیدیگر مبانی نظری و بنیان های شکل دهنده طرح بندی لوزی به مثابۀ ساختار رایج کدم اند؟ هدف : روشن کردن بخشی تاریک از تاریخ قالی ایران ، پرداختن به طرح بندی لوزی به عنوان طرحی پرتکرار در دورة زندیه و کشف عوامل تأثیرگذار بر رونق الگوی نامبرده هدف این پژوهش است .
یافته ها: دستاورد این پژوهش در گام نخست تشخیص طرح بندی لوزی در جایگاه نخست الگوهای به کار رفته در بافته های عصر زندیه بود؛ سپس ذیل چهار رکن تاریخ ، اسطوره ، عرفان و فلسفۀ پساصدرایی و فرهنگ عامه ، کشف پنج مؤلفۀ بن مایه های هندی و کشمیری در هنر افشاریه ، الگوی باستانی کهن الگوی باغ ، مکتب گل نیمۀ دوم قرن دوازدهم و هنر قومی و تزیینی به عنوان بنیان های شکل دهندة طرح بندی لوزی شناخته شدند.
چه مؤلفه هایی در تعریف سبکی غالب در قالی یک دورة تاریخی نقش داشته اند؟ این پژوهش در گام نخست به دنبال معرفی طرح بندی لوزی به عنوان الگوی تکرارشونده در بافته های عصر زندیه و در پی آن کاوش در علل ازدیاد طرح بندی لوزی در دورة یاد شده است .