چکیده:
روشهای علمی، ابزارهایی برای حل مسائل هر علم هستند. در دوران جدید و معاصر بهتدریج مباحث مستقل، دربارۀ چندوچون این روشها رواج یافته، به تدوین متدولوژی (روششناسی) علوم دامن زد. هر چند بحث از روش فلسفه در دورانگذشته نیز مطرح بود، امروزه این بحث در شاخۀ نوپیدایی به نام فرافلسفه دنبال میشود. نوشتار پیشرو در پی برداشتن گامی اولیه بهمنظور شناسایی مختصات روش فلسفی ابنسینا است. ابنسینا بحث مستقل و مستوفایی دربارۀ روش فلسفه مطرح نکرده است؛ از این رو برای شناسایی روش فلسفی او باید از فرافلسفۀ ضمنیاش بهره برد و با مرور بر آثارش روشهایی را که وی در عمل به کاربسته است، شناسایی کرد.در این مقاله پس از بحثی مقدماتی دربارۀ روش علوم و روششناسی فلسفی، بحثهای ابنسینا در مورد روش فلسفه را مرور میکنم. در مرحله بعد با نگاهی بر روشهای کمابیش رایج در فلسفۀ تحلیلی، چهار روش استدلال قیاسی، تحلیل مفهومی، تحلیل منطقی و آزمون ذهنی بهعنوان الگو و چارچوب بحث، انتخاب شده و نمونههایی از بهکارگیری این روشها در فلسفۀ ابنسینا ارائه میگردد. بازشناسی روش فلسفی ابنسینا در این چارچوب نشان میدهد فلسفۀ وی به لحاظ روشی شباهت زیادی به فلسفۀ تحلیلی معاصر دارد.
خلاصه ماشینی:
برخی از این پرسشها به این شرح هستند: آیا اساساً روش یا روشهایی مختص به فلسفه وجود دارند؟ آیا برای کشف، بررسی و توجیه یک روش، ما به روش نیازمندیم و اگر چنین است چگونه میتوان از ابتلا به دور یا تسلسل گریخت؟ رابطۀ میان روش و نتایج در فلسفه چیست؟ آیا این ایدۀ دکارتی درست است که همۀ موارد تفاوت در نتایج به تفاوت در روش بازمیگردد؟ غیرروشمند بودن در فلسفه چه مشکلی دارد؟ ابتدا باید روش مناسب را یافت و سپس فلسفه ورزید یا برعکس؟ نوشتار پیشرو در پی بررسی ویژگیهای روشی فلسفۀ ابنسینا است.
هر چند در این زمینه تحقیقاتی در آثار فارسی صورت گرفته 12 ، به نظر میرسد که میتوان با رویکردهای دیگری نیز به این مسئله نگریست، بهویژه اینکه تا آنجا که مرور نگارنده در آثار ابنسینا نشان میدهد، وی در هیچ یک از آثار فلسفی خود بحث مستقل و مستوفایی از روش ندارد.
14 اگر ابنسینا در این بحث در پی بیان تفاوت روش علوم عقلی یا فلسفی (آنچه که او آن را حکمت به صورت کلی و مطلق 15 مینامد و به دو دستۀ نظری و عملی تقسیم میکند) با روش دیگر علوم بود، میتوانستیم دیدگاه وی را در باب مختصات روشی فلسفه کشف کنیم، با این حال او چنین کاری انجام نداده است.
ابنسینا در بعضی از آثار خود در مورد برخی از رئوس هشتگانۀ فلسفه بحث کرده است؛ از جمله در آغاز الهیات شفا از تعریف، موضوع، منفعت، جایگاه و اقسام اصلی بحثهای فلسفی سخن گفته است.