چکیده:
در عصر ایلخانی و پس از آن، همزمان با بهوجودآمدن سلسلههای محلی، شهر یزد از امنیت نسبی برخوردار بود. سلسلههای محلی اتابکان و آل مظفر در طول دوره ایلخانی، با توجه به دوری یزد از مراکز تحولخیز، نقش مواصلاتی آن و وفور ابریشم و تولیدات نساجی توانستند با گسترش حیات شهری، برقراری امنیت جادهها، ساخت رباطها، کاروانسراها و ایجاد بازار به رشد اقتصادی یزد کمک شایان توجهی کنند. پژوهش حاضر با روش تاریخی، بهشیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطالعات و بررسیهای کتابخانهای میکوشد که نقش و اهمیت یزد در قرون هفتم و هشتم هجری قمری بهعنوان چهارراه اقتصادی مهم و معتبر در مسیر تجارت بینالمللی جاده ابریشم و راهِ ادویه و همچنین علل رونق اقتصادی آن شهر در این دوره را بررسی کند. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که جغرافیای اقتصادی یزد در اتصال تجارت از دریای سیاه به خلیج فارس و از آنجا به بندرهای هند و چین، باعث رشد صادرات، دادوستد و حضور بازرگانان در مسیر جنوبی جاده ابریشم گردید و وجود بازارها و کاروانسراهای متعدد درون و برونشهری باعث رونق اقتصادی یزد شده بود.
Abstract In the Ilkhanid era and afterwards, with the formation of local dynasties, the city of Yazd gained relative significance. The local dynasties of the Atabeks and Muzaffarids by developing urban life , establishing security in roads, building ribats and caravanserai and creating markets, considering the distance between Yazd and develop-creating regions and its connecting role and plentitude of silk and textile products, managed to greatly help in Yazd’s economic growth. The present research , using the descriptive – analytical method, and by relying on library and archive sources, tries to look into the role and importance of Yazd in the 7th and 8th Hijri centuries as the important and credible economic crossroads along the Silk Road’s international and spices trade. Also, the paper tries to look into the reasons behind its economic prosperity during this specified period. The results of the research show that Yazd’s economic geography in connecting trade from the Black Sea to the Persian Gulf and from there beyond to the Chinese and Indian ports has brought growth of exports, trade, and boosted presence of the traders in the Southern Silk Road, and existence of numerous caravanserai inside and outside the cities have caused Yazd’s prosperity.
خلاصه ماشینی:
نتايج حاصل از پژوهش نشان ميدهد کـه جغرافيـاي اقتصـادي يـزد در اتصال تجارت از درياي سياه به خليج فارس و از آنجا به بندرهاي هند و چـين ، باعـث رشـد صادرات ، دادوستد و حضور بازرگانان در مسير جنوبي جاده ابريشم گرديد و وجود بازارهـا و کاروانسراهاي متعدد درون و برون شهري باعث رونق اقتصادي يزد شده بود.
به همين دليل ، براي شناخت اوضـاع اقتصادي دوران ايلخاني، جـاده ابريشـم و همـين طـور شـهر يـزد بـه ايـن منـابع رجـوع شـد: جامع التواريخ اثر رشيدالدين فضـل الله (١٣٧٣)، تـاريخ آل مظفـر اثـر محمـود کتبـي (١٣٦٤)، مواهب الهي اثر معلم يزدي (١٣٢٦)، نزهه القلوب اثر حمدالله مستوفي (١٣٦٢)، مجمـع الانسـاب شبانکاره اي (١٣٦٣)، جغرافياي تاريخي اثر حافظ ابرو (١٣٧٨) و ديگر منابع دست اول .
بزرگاني چون رشيدالدين فضل الله ، سـيد رکـن الـدين محمـد و پسـرش سـيد شمس الدين محمد و داماد آنها سيد معين الدين اشرف و عده اي ديگر از خواجگـان ، ابنيـه زيبـايي بـا حمايت ايلخانان و درآمدهاي ديواني ساختند و تأسيساتي چـون مـدارس رکنيـه ، کماليـه ، شمسـيه ، حسينيان ، ضيائيه و دارالشفاي صاحبي را به وجود آوردند (افشار، ١٣٧٧: ٢٠/١) رونق اقتصادي يزد در زمان آل کاکويه و اتابکان شهر يزد به واسطه بازارها و عناصر عملکردي آن ، محلات اطراف بازار و ضرب سکه ، به آرامـي در کنار جاده ابريشم رشد کرد که اين رشد در قرن پنجم و ششم هجري قمـري در حاکميـت آل کاکويه و اتابکان پيشرفت داشت .