چکیده:
بیان مسئله: شیخ لطفالله بنایی شاخص مربوط به دوران صفویه است. مداخلات گوناگون انجامشده در بنا در دورههای مختلف، کالبد گذشتة آن را در برخی از بخشها تغییر داده است. با وجود ارزش بسیار بنای شیخ لطفالله، تاکنون مستندسازی از تحولات و مداخلات انجامشده در آن، صورت نگرفته است. آشکارشدن بسیاری از وجوه پنهان و یافتنشدة بنای شیخ لطفالله میتواند راهکاری جهت شناسایی مداخلات نادرست گذشته در این بنا شود. از سوی دیگر، میتواند راه را جهت نگهداری این بنا برای آیندگان هموار سازد.
هدف پژوهش: این پژوهش بر آن است تا برای نخستینبار، تحولات بسیاری از ویژگیهای کالبدی و کارکردی کمنظیر و کمتر شناخته شدة بنای شیخ لطفالله را آشکار سازد.
روش پژوهش: این پژوهش، با بررسی اسناد توصیفی و تصویری مرتبط با بنای شیخ لطفالله به ترتیب سال، روند تحول این بنا را آشکار خواهد کرد. از سوی دیگر، با مصاحبه با افرادی که به نحوی از گذشته تاکنون در مرمت این بنا نقش داشتهاند، برخی از ویژگیهای نانوشتة این بنا مدون خواهد شد. همچنین، بخش اصلی این پژوهش با مطالعات دقیق میدانی در تکتک بخشهای این بنا انجام شد. در این گام، تمامی نکات موجود در اسناد و مصاحبهها روی نقشهها پیادهسازی شد.
نتیجهگیری: تحلیلها و مشاهدات آشکار ساخت، بنای شیخ لطفالله دارای بخشهایی در گذشته بوده، که در گذر زمان از آن جدا شده و به کارکردهای دیگری اختصاص داده شده است. از سوی دیگر تحولات بهوجودآمده در فرایند دسترسی به بنا، تغییراتی را در پلان آن ایجاد کرده است. این موضوع سبب تحول در پلان اولیة بنا و روابط فضایی آن شده است. قابل توجه است که تحولات بسیاری در نما و بدنة بنا نیز بهوجود آمده است.
خلاصه ماشینی:
هدف پژوهش: مقاله این پژوهشپیش رو بر آن است تا برای نخستینبار، تحولات بسیاری از ویژگیهای کالبدی و کارکردی کمنظیر و کمتر شناخته شدهی ۀ بنای شیخ لطف الله را آشکار سازد.
تفاوت مخاطبان بنا از دیدگاه کمی، تغییرات در بناهای همجوار چه از لحاظ کالبدی و چه از لحاظ کارکردی، مورد استفاده قرار گرفتنشدن بنا به عنوان بنای شاخص در بازههای زمانی خاص و عوامل دیگر باعث ایجاد تحولات کالبدی و کارکردی این بنا در گذر زمان شده است.
از سوی دیگر، بررسی فضاهای مختلف بنا نشان داد، در گذر زمان بخشهایی از بنای شیخ لطفالله از آن جدا شده است.
در این تحقیقتحقیق پیشروی، تغییرات بنای شیخ لطفالله از کهنترین سند که مربوط به زمان ساخت بنا بوده، است تا حال حاضر، تحلیل و بررسی میشود.
تحولات در عناصر نمایان سیمای بنا نمای اصلی بنای شیخ لطفالله، دارای بخشهایی بوده است که اکنون تخریب شدهاند.
از سال 1006ش که اولین سند تصویری از بنای شیخ لطفالله کشیده میشود تا سال 1052ش، هیچکدام از طرحها در برگیرندهی ۀ نمای اصلی بنا نبوده است (جدول 1، طرح الف، ب).
اولین اسکیس از نمای اصلی بنای شیخ لطفالله، در سال 1052ش توسط ژان شاردن1 به تصویر کشیده شده است (جدول 1، ج).
از اقدامات انجام شده در این طبقه، مرمت کاشیکاری های تاق دالان طبقۀه اول شیخ لطفالله در سال 1315ش است (سجادی نائینی،, 1387، 110).
تحول در کاربری ریزفضاها و سیرکولاسیون عمودی و افقی بنا پلان شیخ لطفالله در گذشته دارای بخشهایی بوده است که امروزه از آن جدا شده و تغییر کاربری دادهاند.