چکیده:
از مهم ترین مسایل معرفتی و روش شناختی در قلمرو دلیل و روش نقلی، مسیله گستره اعتبار خبر واحد و مقدار و ملاک محدودیت آن است. در مقاله پیش رو، این مسیله چالشی و مشحون از اختلاف نظر با تمرکز بر نظریه علامه مصباح یزدی مورد بررسی قرار می گیرد. حل این مسیله نقشی بسیار گسترده و تاثیرگذار در ساحت های گوناگون معرفتی، از جمله در فهم عقاید و احکام دین، دارد. در علوم انسانی و اجتماعی نیز می توان نقش آن را به روشنی دریافت. مهم ترین دستاورد این پژوهش با الهام از راه حل استاد مصباح یزدی و قرایت ویژه ایشان از حجیت و نیز براساس نظریه برگزیده، این است که می تواند مشکل کارآمدی روایات تفسیری را مرتفع سازد. افزون بر اینکه این راه حل یا نظریه در دیگر حوزه ها و دانش های بشری، به ویژه علوم انسانی و تدوین و ساماندهی علوم انسانی اسلامی، می تواند نقش آفرین باشد؛ برخلاف برخی از نظریاتی که اعتبار خبر واحد را مستند به ظن می دانند، نه اطمینان، که در این صورت، قلمرو آن صرفا به حوزه احکام عملی محدود می شود و برای بازسازی علوم انسانی تمسک بدان ممکن نیست.
خلاصه ماشینی:
بدينسان مسئله اصلي پژوهش کنوني اين است: گستره و محدوده اعتبار دليل و روش نقلي تا كجاست؟ آيا روش نقلي و نقل در همه حوزههاي معرفت بشري كارايي دارد يا اعتبار آن به قلمرو ويژهاي محدود است؟ اگر دليل و روش نقلي محدوديتهايي دارد و در همه حوزههاي معرفت بشري كارآمد نيست، حوزهها و ساحتهايي که نقل نميتواند در آنها دخالت کند و بايد از داوري در آن قلمرو بپرهيزد، کداماند و چه ويژگيهايي دارند؟ افزون بر آن، درصورتيكه اعتبار دليل و روش نقلي به حوزه ويژهاي محدود است و تنها در قلمرو ويژهاي، و نه در ديگر حوزهها، اعتبار دارد، سرّش چيست؟ بر پايه چه ملاكي، دليل و روش نقلي در آن قلمرو ويژه معتبر است؟ از سويي، آن قلمرو چه ويژگيها و خصوصياتي دارد كه با دليل و روش نقلي ميتوان در آن به معرفت دست يافت؟ و از سوي ديگر، دليل و روش نقلي چه ويژگيها و خصوصيتهايي دارد كه اعتبار آن به حوزهاي ويژه محدود است و نميتوان از آن محدوده پاي فراتر نهاد و دليل نقلي در آن مرحله ناکاراست؟ بدينترتيب معرفتهاي گزارهاي بشر، چه ويژگياي دارند که با دليل و روش نقلي درباره دستهاي از آنها ميتوان به معرفت دست يافت و دسته ديگري اينگونه نيستند؟ سرانجام به اين مسئله چالشي ميپردازيم که گستره اعتبار خبر واحد تا کجاست؟ در مبحث گستره اعتبار خبر واحد بخصوص، با اين پرسش بنيادي روبهرو ميشويم که آيا حجيت يا اعتبار خبر واحد به احکام تعبدي و شرعي اختصاص دارد يا شامل غير آنها نيز ميشود و عقايد و ديگر معرفتهاي بشري بهويژه دانشهاي اجتماعي و انساني را دربر ميگيرد؟ بدينترتيب نقش اعتبار خبر واحد در علوم انساني و تدوين و ساماندهي آنها روشن ميشود.