چکیده:
«حمد» مفهومی قرآنی است که با ورود به فرهنگ اسلامی دچار تغییرات اساسی در معنا شده است. اهل لغت و مفسران حمد را به معنای ستایش و ثنا (مدح) یا سپاسگذاری (شکر) دانستهاند. در روایات و فرهنگ اسلامی نیز همین معنا برای حمد بازتاب یافته است. این در حالی است که حمد در سابقه پیشا اسلامی خود و در زبانهای سامی دو طیف معنایی را بههمراه داشته است: نخست معنای «آتش و گرما» و دوم معنای «اشتیاق، علاقه و لذت»؛ که معنای دوم از معنای نخست ساخت یافته است. این شواهد معنایی نشان میدهد که حمد در تاریخ حیات خود دچار تحولی اساسی در معنا شده است. حال پرسش اساسی درباره معنای حمد در قرآن کریم است؛ آیا حمد در قرآن امتدادی از معنای پیشااسلامی (معنای شوق)، یا همراستا با معنای دوره اسلامی (معنای سپاس و ستایش) است؟ این پژوهش میکوشد با رویکرد «تاریخ مفهوم» تحولات معنایی حمد را از دوران باستان تا عصر نزول قرآن و سپس دوره فرهنگ اسلامی رصد نماید. این پژوهش به این نتیجه دست یافته که معنای حمد در قرآن کریم در امتداد معنای پیشااسلامی خود (شوق، علاقه و توجه) است و نباید آن را بر معنای تحول یافته در دوران اسلامی (ستایش، سپاس) حمل نمود.
Hamd" is a key concept in the Quranic theology that underwent fundamental changes in meaning upon entering Islamic culture. The lexicographers and commentators have considered hamd to mean praise (madh) or thanksgiving (shokr). In traditions and Islamic culture, the same meaning for hamd has been reflected. Meanwhile, in its pre-Islamic history and in semantic languages, hamd had two meanings: first, it means "fire, heat" and second, "desire, interest and pleasure"; that the second meaning is constructed from the first meaning. These semantic evidences show that hamd has undergone a fundamental change in its meaning through its life. in this research, by the historical method, the concept of hamd is investigated at the pre-Islamic era, age of Qur’an and the period of Islamic culture, and its semantic changes through the history, by the approach of history of concept. This research has reached the conclusion that the meaning of hamd in the Holy Qur’an is along its pre-Islamic meaning (desire, interest and attention) and it should not be carried over the changed meaning that evolved in the Islamic era (praise, thanks).
خلاصه ماشینی:
com درآمد يکي از مهم ترين و پربسامدترين مفاهيمي که در قرآن کريم ، براي توصيف ارتباط انسان با خداي متعال به کار رفته ، مفهوم «حمد» است ؛ به نحوي که کتاب خدا با حمد الهي و سوره «حمد» آغاز شده است .
طرح مسأله در اين پژوهش بنا داريم تا با استفاده از روش «تاريخ مفهوم »٤به اين پرسش بپردازيم که مفهوم حمد در سه دوره ي پيشا اسلامي، دوران نزول قرآن کريم و دوران فرهنگ اسلامي چه بوده و چه تحولاتي يافته است ؟ همچنين اين پژوهش بنا دارد به اين پرسش پاسخ دهد که حمد در قرآن کريم ، داراي چه معناي دقيقي است و چگونه ميتوان اين معنا را اثبات نمود؟ تاکنون درباره حمد پژوهش هاي مختلفي سامان يافته که از جمله مهم ترين آن ها «ريشه شناسي واژه قرآني «حمد» با استفاده از منابع زبان هاي سامي» (دهقان و نيل ساز، ١٣٩٦) است .
اما نکته جالب توجه در کاربردهاي حمد در متون مقدس يهودي آن است که اين مفهوم به هيچ روي معنايي ديني و قدسي نداشته و اساساً براي ستايش خداوند به کار نرفته است ؛ بلکه همان طور که پيش تر گفته آمد، به معناي اشتياق داشتن ، لذت بردن و پسنديدن است و تنها معناي عرفي و روزمره خود را دارد و گاه در معاني مادي نظير «طمع مالي» و «ميل جنسي» نيز به کار رفته است .