چکیده:
دنیای اجتماعی عرصه رویارویی اعضا در چرخههای مختلف ارتباطی و تعاملی است. ارتباطات اجتماعی به مثابه یک نظام کنش، از عناصر متعددی ترکیب و تالیف یافته است. کنش گر (دست کم دو نفر)، موقعیت (مکانی زمانی)، انگیزه، هدف، اراده، کنش، هنجار، تاثیر، بازخورد؛ از مهمترین این عناصر شمرده میشوند. برجستهترین عنصری که حضور ایجابی آن در همه چرخههای ارتباطی، انتظار میرود، رعایت معیارهای ارزشی و قواعد اخلاقی پذیرفته شده است. در هر جامعه معمولا متناسب با گفتمان فرهنگی غالب، اقتضایات ساختاری، موقعیتها و شرایط محیطی، دواعی و اهداف کنش گران؛ طیف وسیعی از بایدها و نبایدهای ارزشی و قواعد اخلاقی مورد وفاق جهت سامان دهی به کنشهای انسانی در ساحتهای مختلف زیستی تمهید و تجویز شده است. در جامعه اسلامی، دین به مثابه یک فرانهاد اجتماعی، نقش محوری در تولید، تایید، تجویز، ترغیب به رعایت ارزشهای اخلاقی، اعم از الزامی و ترجیحی به عنوان یکی از مولفههای بنیادین «سبک زندگی» مومنانه دارد. این نوشتار درصدد است تا با روش تحلیل محتوای کیفی، بخشی از معارف اخلاقی اسلام را در حوزه روابط اجتماعی از کتاب شریف صحیفه سجادیه استخراج و در حد امکان توضیح و تفسیر کند.
خلاصه ماشینی:
) نقش محوري در هدايت و راهبري انسان در کوره راههاي زندگي و اتخاذ مواضع مناسب در فرايند زيست اجتماعي دارد]؛ ـ «وَ إِنَّ أَقْرَبَكُمْ مِنَ اللَّهِ أَوْسَعُكُمْ خُلُقاً» (ابنشعبه حراني، ۱۳۸۷، ص ۴۹۰، ح ۱۳)؛ منش و مرام اخلاقي و سنت و سيرة پسنديده داشته باشيم [اين تعبير نوعاً به لزوم داشتن بينش و گرايش اخلاقي، خوي و منش اخلاقي، احساس و کنش اخلاقي، و بهطورکلي، اخلاقي زيستن در ساحت نظر، احساس و عمل اشاره دارد]؛ ـ «وَ هَبْ لِي مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ» (صحیفة سجادیه، 1390، دعاي ۲۰، فراز ۳)؛ در کسب اوصاف اخلاقي و کمالات و فضايل نفساني بکوشيم؛ ـ «وَ الْمُسَابَقَةَ إِلَيْهَا مِنْ حَيْثُ أَمَرْتَ، وَ الْمُشَاحَّةَ فِيهَا عَلَى مَا أَرَدْتَ» (همان، دعاي 47، فراز 94)؛ در انجام نيکيها، و خيرات اهتمام ورزيم و بر يکديگر سبقت جوييم؛ ـ «اللَّهُمَّ و جَنِّبْنَا بِهِ الضَّرَائِبَ الْمَذْمُومَةَ وَ مَدَانِيَ الْأَخْلَاقِ، وَ اعْصِمْنَا بِهِ مِنْ هُوَّةِ الْكُفْرِ وَ دَوَاعِي النِّفَاقِ» (همان، دعاي 42، فراز 12)؛ «وَرِّعْنِي عَنِ الْمَحَارِمِ، وَ لَا تُجَرِّئْنِي عَلَى الْمَعَاصِي» (همان، دعاي 22، فراز 4و5)؛ دردوري گزيدن از بديها، خطاها، محرمات و معاصي جدي و قاطع باشيم؛ ـ «وَ ارْزُقْنِي الرَّغْبَةَ فِي الْعَمَلِ لَكَ لِآخِرَتِي حَتَّى أَعْرِفَ صِدْقَ ذَلِكَ مِنْ قَلْبِي» (همان، دعاي 22، فراز 8)؛ در اعمال خود صداقت و اخلاص داشته باشيم؛ آنچه را که مقتضاي بندگي و موجب تقرب ما به خداست بهجاي آوريم و از آنچه موجب دوري ما از آستان حق ميشود، اجتناب ورزيم؛ ـ «وَ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَ إِنْ عَزَّ، وَ اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي، وَ اسْتِكْثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي» (همان، دعاي 20، فراز 10)؛ کردار و گفتار نيکو و پسنديده خود را هرچند بسيار، اندک شماريم؛ و متقابلاً کردار و گفتار ناپسند خود را، هرچند اندک، بزرگ شماريم [بديهي است که اين نوع ارزيابي، موجب ميشود تا همواره بر خوبيها و فضايل خود بيفزاييم و از بديها و رذايل خويش بکاهيم]؛ ـ «وَ أَلْهِمْنِي التَّقْوَى، وَ وَفِّقْنِي لِلَّتِي هِيَ أَزْكَى، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا هُوَ أَرْضَى» (همان، دعاي 20، فراز 16)؛ تقواداري و پرهيزکاري را وجه همت خود قرار دهيم و حريم حرمتها را پاس داريم؛ ـ «اللَّهُمَّ...