چکیده:
«شیخ محمد عبده از طرفداران اصلاح اندیشهء اسلامی است که به عنوان یکی از مریدان برجستهء سید جمال در مصر به شمار میرود.شیخ محمد عبده برخلاف سید جمال که معتقد بود اول باید حکومت اصلاح شود،اعتقاد داشت که باید نظام تعلیم و تربیت اصلاح شود تا جامعه اصلاح گردد لذا تربیت اخلاقی و آمادگی فکری را بر مبارزه سیاسی مقدم میدانست. او خواهان اصلاح تدریجی بود و از مطبوعات به عنوان وسیلهای برای تعلیم و تربیت و زمینهساز اصلاح اجتماعی بهره میبرد. اقدامات عبده برای اصلاح برنامههای آموزشی الازهر واجد اهمیت است.او علاوه بر اصلاح برنامهء مراکز آموزشی درصدد اصلاح افکار تودهء مردم بود و در این جهت مناسبترین راه یعنی تفسیر قرآن را انتخاب کرد و اصلاحات اجتماعی وسیعی در زمینههای مختلف در مصر به جود آورد.»
خلاصه ماشینی:
"او علاوه بر اصلاح برنامهء مراکز آموزشی درصدد اصلاح افکار تودهء مردم بود و در این جهت مناسبترین راه یعنی تفسیر قرآن را انتخاب کرد و اصلاحات اجتماعی وسیعی در زمینههای مختلف در مصر به جود آورد.
عبده نه تنها با قیام عرابی پاشا موافق نبود بلکه هر انقلابی که توسط ارتش در مصر روی دهد را نیز نمیتوانست تأیید کند،زیرا او به انقلاب نظامی و سیاسی اعتقادی نداشت و بیش از هر چیز به تحول نیرومند فرهنگی و تربیتی و اجتماعی عقیده داشت و در سراسر زندگی خود در این راه تلاش کرد.
52به گفته مؤلف کتاب شیخ محمد عبده مصلح بزرگ مصر(ص 19) همینکه عبده خواست کتابهای سودمندی برای تدریس در الازهر انتخاب کند و روش درس دادن را دگرگون سازد و برای طلاب امتحان مقرر دارد،بانگ و فریاد مخالفان بلند شد تا اینکه یکی از شیوخ الازهر به عبده نوشت"فراگرفتن حساب به روش عملی عقل را تباه میکند و افراد را از دین باز میدارد و امتحان طلاب از بزرگترین موانع تحصیل است.
43 عبده،که روش اسدآبادی را تأیید نمیکرد به او انتقاد کرد و گفت"سید بجز در مصر در هیچ جا کاری واقعی انجام نداد"و بهتر آن بود که او به جای آلوده شدن به دسائس درباری در قسطنطنیه تلاش میکرد که سلطان رابه اصلاح نظام آموزشی عثمانی تشویق کند و همین مطلب موجب تیره شدن روابط آن دو گردید.
تدریس و تحقیق در دانشگاه الازهر،تأکید بر اصلاح روش تدریس دانشگاه الازهر،انتشار کتاب شرح نهج البلاغه و رساله توحید، سردبیری نشریه الوقایع المصریه،پذیرش منصب مفتی اعظم مصر و روش تفسیر قرآن از جمله اقداماتی بود که شیخ محمد عبده از آنها در راه اصلاح تعلیم و تربیت سود جست."