چکیده:
هدف: ظهریهها یکی از این قسمتهای فراموش شده در نسخههای خطی هستند که حاوی یادداشتها و اطلاعات ارزشمندی هستند. هدف پژوهش حاضر، معرفی ظهریّههای نسخههای خطی به عنوان منابع اطلاعاتی مهم به پژوهشگران به خصوص در زمینههایی است که کمتر مورد توجه واقع شده و اطلاعات و پیشینه تحقیق معدودی دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی محتوایی ظهریههای نسخ خطی با تأکید بر یادداشتهای مجموعه نسخ خطیِ وقفی نادرشاه افشار، موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، انجام شده است.روش/ رویکرد پژوهش: در بررسی ظهریّههای مجموعه نسخههای خطی وقف شده توسط نادرشاه افشار موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی ابتدا شماره اموالی و عناوین نسخ از رایانه و اسناد موجود استخراج گردید، سپس با مراجعه به تصویر دیجیتالی آن و در مواردی به اصل نسخه، محتوای موضوعی یادداشتها، انواع مهرها، تاریخ مکتوبات و اسامی مذکور در ظهریه و دیگر مندرجات، یادداشت، فیشبرداری و در چک لیستهایی که بدین منظور تهیّه شده بود قرار گرفت. در این پژوهش به روش توصیفی با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا یادداشتها و مهرهای ظهریّههای تعداد 429 نسخه موجود از مجموعه مذکور مورد بررسی قرار گرفت و دادههای مورد نیاز با استفاده از چک لیستهایی که بدین منظور طراحی شده بود گردآوری شد. سپس دادههای گردآوری شده با روشهای توصیفی و آماری بر اساس پرسشهای پژوهش با ذکر نمونههای یادداشتها مورد تحلیل واقع گردید.یافتهها و نتایج: نتیجه تحلیلها نشان میدهد یادداشتهای ظهریه دارای ساختار و محتوای مشخص و قابل توجهی هستند که افراد گوناگون به تناسب ارتباط با نسخه، این یادداشتها را بر ظهریه آن نگاشتهاند و این یادداشتها به انواع مختلفی قابلیت تقسیمبندی دارند و همچنین انواع مهرهای مرتبط با این یادداشتها نیز شناسایی گردید. بر اساس یافتههای این پژوهش، در پایان پیشنهادهایی مبنی بر تحقیق در سایر مجموعههای نسخ خطی مشابه و بررسی انواع یادداشتها، برافزودهها و مهرهای آنها ارائه شد.
Objective: Various notes that were written in summary on the pages at the beginning and end of the manuscripts upon its writing and production in order to be preserved and remembered by the owners, scribes, scholars, readers, etc. are called zahriya (manuscript endorsement) notes. These zahriyas are among the forgotten parts in manuscripts that contain valuable notes and information. The present research is intended to introduce zahriyas of manuscripts as important sources of information to researchers, especially in fields that have received little attention and have little information and research background. The present study was carried out with the aim of examining the content of the zahriyas of manuscripts with an emphasis on the notes of the Nadir Shih Afshar’s endowed manuscript collection preserved in Astan Quds Razavi Library.Research Method/Approach: In examining the zahriyas of the manuscript collection endowed by Nadir Shih Afshar preserved in Astan Quds Razavi Library, first the property numbers and manuscript titles were extracted from the computer and extant documents, then by referring to its digital copy and in some cases to the original copy, thematic content of the notes, types of seals, dates of writings and names mentioned in the zahriyas and other contents were written down, indexed, and placed in the checklists that were prepared for this purpose. In this research, using the content analysis technique, the notes and seals of the zahriyas of 429 copies of the above-mentioned collection were examined and the required data were collected using the checklists that were designed for this purpose, then the data collected by descriptive and statistical methods were analyzed based on the research questions by mentioning the samples of the notes.Findings and Conclusions: The results of the analysis show that the zahriya notes have a specific and significant structure and content that different people، according to their relationship with the copy of these notes, have written these notes on their zahriya and these notes can be divided into different types and different seals related to these notes were identified as well. Based on the findings of this research, at the end, some suggestions were made for researching other similar manuscript collections and examining various types of notes and their addenda and seals.
خلاصه ماشینی:
بررسی محتوایی ظهریه های نسخ خطی وقفی نادرشاه افشار به کتابخانه آستان قدس رضوی 1 احمد حیدریان کاخکی کارشناس ارشد اصول نسخه شناسی و مرمت نسخه های خطی، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه بین المللی امام رضا(ع )، مشهد، ایران .
روش / رویکرد پژوهش : در بررسی ظهرّیه های مجموعه نسخه های خطی وقف شده توسط نادرشاه افشار موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی ابتدا شماره اموالی و عناوین نسخ از رایانه و اسناد موجود استخراج گردید، سپس با مراجعه به تصویر دیجیتالی آن و در مواردی به اصل نسخه ، محتوای موضوعی یادداشت ها، انواع مهرها، تاریخ مکتوبات و اسامی مذکور در ظهریه و دیگر مندرجات ، یادداشت ، فیش برداری و در چک لیست هایی که بدین منظور تهیه شده بود قرار گرفت .
در محدوده پژوهش عناوین ذیل به دست آمد: جمشیدی (١٣٧٦) در پایان نامه ای با عنوان «بررسی ظهریه های یکصد و پنجاه و یک نسخه از کتاب های خطی وقف شده از سوی چهار تن از واقفان کتاب به کتابخانه آستان قدس رضوی در قرن یازده هجری قمری» نمونه هایی از ظهریه های تعدادی از نسخ خطی مربوط به واقفان قرن یازده هجری و وقفنامه های (ابن خاتون ، فاضل خان ، شیر احمد تونی و امیر جبرئیل ) را ذکر کرده است .
عبداللهی (١٣٧٨) در پایان نامه ای با عنوان «تحقیق و بررسی پیرامون ظهریه های کتب خطی موقوفه آستان قدس رضوی توسط بانوان » به روش یادداشت برداری و تهیه فیش اسامی واقفان زن و عناوین نسخی که وقف به کتابخانه کرده اند، شناسایی و لیست نموده و نمونه هایی از صورت وقف نامه های مکتوب در ظهریه نسخ مذکور را آورده است .