چکیده:
گسترۀ استناد به بینه (به معنای شهادت دو شاهد) در مسائل فقمی و حقوقی به حدی
وسیع است که کمتر مسئلهای را میتوان یافت که بیّنه در آن نقشی نداشته باشد و چه بسا
شاید در تمام مسائل فقهی و حقوقی بتوان برای بیّنه نقشی در نظر گرفت و آنها را به
وسیلة این آمارة شرعی و عرفی رفع و دفع کرد. حجیت بیّنه از منظر همهی فقها -پلکه
تمام عقلا- آمری پذیرفته شده است لکن در اینکه دلایل حجیت آن چیست؛ اختلاف نظر
وجود دارد. به طور مثال بزرگانی همچون مرحوم خوئی و صدرء در میان ادله از آبات قرآن
در مقابل ایشان حجیت بیّنه را کاملا روشن و بنای عقلا را برای اثبات آن کافی میداند.
نویسنده معتقد است اصلیترین دلیل بر حجیت بینهء بنای عقلا است و آنچه با نگاه
اجمالی به ادلة آربعه به وضوح بر حجیت بیّنه (شهادت دو شاهد) دلالت دارند، به بنای
عقلا بازگشت میکنند.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار در صدد رسیدن به پاسخ سوالاتی هستیم که عبارتند از: حجیت بیّنه از چه دلایلی به دست میآید؟ آیا همه به یک اندازه بر حجیت آن دلالت دارند یا اینکه دلیلی مقدم بر دلایل دیگر میباشد؟ در صورت تقدم، دلیل مقدَّم کدام است؟ بینه در لغت و عرف به معنای حجت و برهانی است که موجب یقین شود و اصل بر وجدانی (واقعی) بودن بینه است و خاستگاه بینة تعبدی (شرعی و قانونی) نبود بینة وجدانی است و بینة تعبدی مطلق بوده و شامل خبر واحد نیز میشود؛ بلکه خبر و شهادت از یک سنخاند و شهادت عدل واحد هم چون خبر واحد حجت است (سجادی نژاد، 145، 1388).
اگر چه در ابتدای امر ممکن است اشکالی به نظر بیاید، و آن اشکال این باشد که اگر چه روایات باب قضاء در حد تضافر بلکه تواتر هستند، لکن مختص آن باب هستند؛ پس چگونه از آنها حکم عام برداشت میکنید، یعنی دلیل اخص از مدعا است؛ اما با بررسیِ نسبت میان باب قضاوت با دیگر مسائل و ابواب این نکته را مییابیم که اگر شهادت دو عادل در مخاصمات و مرافعات میتواند حجت بوده و آنها را رفع و دفع کند پس بطریق اولی در سایر ابواب نیز میتوان قائل به حجیت آنها بود (محقق همدانی، 8، 169، 1422) (مکارم شیرازی، ۲، ۵۶، 1370).
ب. روایت دیگری که از آن میتوان حجیت بیّنه را استفاده کرد از محمد بن سنان است که مسائلی را به امام رضا( مینویسد و ایشان جواب میدهند: دلیل اینکه اثبات زنا با چهار شاهد است اما سایر حقوق با دو شاهد ثابت میشود این است که حد زنا قتل است که از آنها شدیدتر است (حرعاملی، 27، 238، 1416).