چکیده:
جهان اسلام از حدود 200 سال پیش پس از مواجهه با تمدن غربی و مشاهده رشد و پیشرفت آنها و همچنین آگاهی از میزان عقبماندگی خود، واکنشهای متعددی را نشان داده است. این واکنشها هر یک ضمن اینکه بر مبانی استوار بودند، درصدد عبور از عقبماندگی و رسیدن به توسعه و شکوفایی هستند. از منظر توالی تاریخی، در ابتدا جریان فکری نوگرا شکل گرفت که ضمن اصالت دادن به «سنت اسلامی»، سعی داشت آن را در زمینه «مدرنیته غربی» بازسازی کند. رفاعه طهطاوی و خیرالدین تونسی از نمونههای این جریان بودند. تناقض موجود میان دوگانه سنت اسلامی و مدرنیته غربی، واکنشهایی به دنبال داشت. تجددگرایی، نمود این واکنش بود که درواقع برای رهایی از عقبماندگی به سمت مدرنیته غربی گرایش یافت. تجددگرا اصالت را به تمدن غربی میداد و سنت اسلامی را رد و طرد میکرد. ملکمخان و علی عبدالرازق، نمونه این جریان بودند. این جریان نیز با بحران پذیرش در میان جوامع مسلمان روبهرو بود. در واکنش به این بحران، جریان سنتگرایی شکل میگیرد که برعکس، اصالت را به سنت میدهد و به طرد و رد مدرنیته میپردازد. سید قطب در میان اهل سنت و امام خمینی(ره) در میان تشیع، از بانیان این تفکر بودند که علم مقاومت در برابر غرب و تمام مظاهر آن برداشتند. در این پژوهش، ضمن تحلیل این سه جریان با رویکرد پارادایمی، به تبیین مواجهه اندیشه مقاومت در برابر سلطه غرب میپردازیم.
Since about 200 years ago, the Islamic world has shown many reactions after
encountering the western civilization and observing their growth and
progress, as well as being aware of its backwardness. Each of these
reactions, while being based on the basics, are trying to overcome
backwardness and reach development and prosperity. From the point of view
of the historical sequence, at the beginning, the modernist thought flow was
formed, which, while giving authenticity to the "Islamic tradition", tried to
reconstruct it in the land of "Western modernity"; Rafa Tahtawi, Khairuddin
Tounsi were examples of this movement. The contradiction between the
duality of Islamic tradition and Western modernity caused reactions.
Modernism was the manifestation of this reaction, which actually turned
towards western modernity to get rid of backwardness.
The modernist gave originality to the western civilization and rejected the
Islamic tradition. Malkam Khan and Ali Abdul Razaq were the manifestation of
this current. This stream also faced a crisis of acceptance among Muslim
communities. In response to this crisis, the flow of traditionalism is formed,
which, on the contrary, gives authenticity to tradition and rejects modernity.
Seyyed Qutb among the Sunnis and Imam Khomeini (RA) among the Shiites
were among the founders of this thought, who took the flag of resistance against
the West and all its manifestations. In this research, while analyzing these three
currents with a paradigmatic approach, we explain the confrontation of the
thought of resistance against the domination of the West.
خلاصه ماشینی:
کالبدشکافی نحوه رویارویی متفکران مسلمانان با نظم غربی؛ از تجددگرایی غربی تا سنتگرایی دینی محمد کمالی گوکی 1 تاریخ دریافت: 10/07/1402 تاریخپذیرش نهایی: 08/08/1402 چکیده جهان اسلام از حدود 200 سال پیش پس از مواجهه با تمدن غربی و مشاهده رشد و پیشرفت آنها و همچنین آگاهی از میزان عقبماندگی خود، واکنشهای متعددی را نشان داده است.
در نگاه نوگرایان، سنت مورد احترام است؛ اما اعتقاد بر آن دارند که میتوان این سنت را نیز بازسازی کرد و از درون آن، نکات مثبتی که برای زمانه حاضر به کار میآید، بیرون کشید و نقاط منفیای را که در اعتقاد آنها ناشی از خرافات و اضافه شدن امور غیرعقلانی مثل استبداد است، به حاشیه راند.
بنابراین، در نگاه آیندهشناسی نوگرایان، جهان اسلام باید به دنبال ساختن تمدن اسلامی جدیدی از طریق پیوند دادن سنت دینی و مدرنیته غربی باشد.
تجددگرایان تجویزی که برای آینده جهان اسلام دارند، شبیه همان راهی است که مدرنیته غربی در پیش گرفت و آنها معتقدند که دولتهای اسلامی باید به سبک و سیاق دولت مدرن در غرب حرکت کنند، دین را به حاشیه برانند و دولتی سکولار برای جامعه خود مبتنی بر عقل خود ایجاد کنند.
بنابراین، آیندهپژوهی سنتگرایان به نوعی گذشتهپژوهی است؛ چراکه آنها معتقد به یک عصر طلایی در گذشته بودهاند که مسلمانها آن را به فراموشی سپردهاند و توصیه میکنند برای رسیدن به توسعه، سعادت یا همان زندگی خوب مسلمانها راه گذشتگان را در پیش بگیرند؛ چون سنتگرایان تمامی مظاهر غربی را نمود انحطاط میدانند و بنابراین، مانند سید قطب که یکی از پدران فکری جریان سنتگرایی در اسلام است، توصیه میکنند که در جوامع مسلمان باید همه مظاهر و شاخصههای تمدن غربی پاک شود و هر جامعهای که به سمت اسلام نخستین حرکت کند، درواقع، جامعهای است که به سمت توسعه و خوشبختی حرکت میکند.