چکیده:
علم تاویل و باطن آیات قرآن از جمله علومی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مسلمان در حوزه
علوم قرآن بوده است.تاویل به معنای بازگشت و رجوع به اصل است. برخی گمان بردهاند که تاویل قرآن از
دایره مفاهیم ذهنی و تعبیرات لفظی خارج و از سنخ اعیان و اشیای خارجی است . به گمان اینان هر آنچه
در قرآن اعم از حکمتها و آداب و سنن و احکام آمده است، از آن رو که برگرفته از اعیان خارجی است و
سرانجام بدان منتهی میشود، تاویل قرآن به حساب میآید ولی درتبیین و توضیح آن حقیقت خارجی که
تمامی حقایق قرآن اعم از معارف و احکام به آن باز میگردد و بر آن منطبق میشود ، اختلاف نظر دارند.
علت این اختلاف نظرها آن است که ماهیت تاویل قرآن به صراحت در آیات تعریف نشده است. بر این
اساس، دیدگاههای ابنتیمیه ، محمد رشید رضا و علامه طباطبایی را مورد بررسی قرار دادیم . به نظر ابن
تیمیه ، تاویل در دیدگاه متاخرین عبارت است از انصراف لفظ از معنای راجح و قوی، به معنایی مرجوح و
ضعیف به خاطر دلیل وقرینهای که با آن معنای مرجوح همراه شده است . بنا بر این نظر ، تاویل احتیاج
به دلیل و قرینه دارد . این نظریه بینهایت مورد توجه مفسری دیگر به نام محمد رشید رضا قرار گرفته
و آن را بسیار ستوده است . اما استاد علامه طباطبایی درباره تاویل ، تحقیقی لطیف دارد، تاویل را چیزی
جدا از مفهوم میداند و اساسا آن را از سنخ الفاظ و معانی و تعابیر نمیداند، او معتقد است تاویل ، حقایق و
واقعیتهایی است که جایگاه آنها خارج از ذهن و عبارات است.
خلاصه ماشینی:
بررسي تطبيقي کاربرد هاي قرآني تأويل از ديدگاه علامه طباطبايي،محمد رشيدرضا و ابن تيميه 1 سيده زهرا خرميان چکيده علم تأويل و باطن آيات قرآن از جمله علومي است که از ديرباز مورد توجه انديشمندان مسلمان در حوزه علوم قرآن بوده است .
لذا با توجه به اهميت اين مسئله و وجود افکار و آراء مختلف و تأثير افکار برخي از صاحب نظران بر ساير متفکران اسلامي ، شايسته است که به اختصار، ديدگاه سه تن از مفسران از جمله علامه طباطبايي ، محمد رشيد رضا و ابن تيميه ، در مورد حقيقت تأويل ، مورد بررسي تطبيقي قرار گيرد تا نقاط اشتراک و افتراق آنها مشخص گردد.
پيشينه تحقيق در باب بررسي تطبيقي کاربردهاي قرآني تأويل ، ديدگاه ها و سخنان بسياري از زبان مفسران مختلفي بيان شده و مطالبي نوشته و گفتمان هاي زيادي در اين مورد صورت گرفته است ، از جمله کتبي که در اين زمينه نوشته شده است ، تفسير الميزان علامه طباطبايي، تفسير المنار محمد عبده و رساله اکليل ابن تيميه بوده و همچنين از سخنان برخي انديشمندان اسلامي از جمله علامه طباطبايي ، محمد رشيدرضا و ابن تيميه ، در اين تحقيق بهره برده شده است .
( سوره زخرف ، آيه ٢-٤) شباهت و تفاوت ديدگاه هاي مفسران با توجه به بيانات مفسران و اقوال مختلف و دلايل ذکر شده ، به طور کلي بايد گفت که نظر ابن تيميه ، به شدت مورد استقبال محمد رشيد رضا قرار گرفته و از طرف ديگر با قول متأخرين (تأويل با نياز به دليل و قرينه ) ، مشابهت دارد اما در اين ميان ، ديدگاه علامه طباطبايي، با نظرات ياد شده ،کاملا متفاوت بوده تا جايي که علامه ، بيان ابن تيميه را به مناقشه مي کشاند و تأويل را واقعيت هايي وراي اذهان و عبارات مي داند.