چکیده:
در این پژوهش به بررسی دیدگاه دو تن از بزرگترین نظریهپردازان تربیت اخلاقی پرداختهشده است. لذا هدف پژوهش حاضر به تحلیل ویژگیهای تربیت اخلاقی از دیدگاه ارسطو و امام محمد غزالی بوده و بر آن است که علاوه بر تعیین اشتراک و اختلاف دیدگاه این دو، دلایل اشتراک (احتمال تاثیرپذیری یا پای بندی به اصول و مبانی مشترک) و اختلاف (تفاوت رویکرد) را تحلیل کند. این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانهای انجامشده است. ارسطو سعادت را بهعنوان غایت نهایی همه انسانها میداند. او معتقد است که سعادت، دنیوی است به همین خاطر برای پیدا کردن سعادت شیوههای زندگی انسان را موردبررسی قرار میدهد و به این نتیجه میرسد که زندگی وقف نظر و تامل دربردارندۀ سعادت است؛ زیرا خدایانکه از عالیترین سعادت برخوردارند، دارای چنین زندگانی هستند. به نظر او انسان با کسب فضایل عقلی و اخلاقی که مختص اوست، میتواند به این سعادت برسد و خیرات بیرونی مانند ثروت و دوست در فراهم کردن زمینۀ لازم برای دسترسی به سعادت نقش اساسی دارند. غزالی هم مانند ارسطو در کتب اخلاقی خود از سعادت انسانی بحث میکند؛ اما برخلاف ارسطو سعادت را اخروی میداند؛ زیرا سعادت بهعنوان خیر اعلا، مربوط به بهترین جزء وجود ما (نفس) است و این جزء متعلق به این دنیا نیست بلکه جایگاه اصلی او عالم اخروی است و نفس زمانی به این سعادت میرسد که عالم دنیوی را ترک کند. سعادت به نظر غزالی دومرتبه دارد: مرتبۀ اول رسیدن به بهشت است و مرتبۀ دوم که بالاترین درجۀ سعادت است، معرفت به خداست. به همین خاطر غزالی فضایل توفیقی شرعی و صوفیانه را مهمترین عامل دررسیدن به سعادت میداند.
خلاصه ماشینی:
به همين منظور، در اين پژوهش به مقايسۀ ديدگاه دو تن از بزرگ ترين نظريه پردازان اخلاق در زمينۀ تربيت اخلاقي خواهيم پرداخت ؛ يعني ارسطو به عنوان نخستين کسي که از اخلاق به صورت منسجم در کتاب اخلاق نيکوماخوس سخن گفته (پينکين ، ١٣٨١: ٤٤) و امام محمد غزالي، نظريه پرداز بزرگ مسلمآن که نظريات اخلاقياش در قالب کتاب پرحجم و ارجمند «احياء علوم الدين » عرضه شده است (مدرسي، ١٣٧١: ١٢٠).
هرکدام از اين سه قوه چون در حد معتدل متوسط مابين افراط وتفريط قرار گرفت ، به سرحد فضيلت ميرسد و عنوان و اسمي مخصوص به خود ميگيرد مثل فضيلت حکمت که از اعتدال در نفس فصلنامه ايده هاي نو در تعليم و تربيت ، دوره سوم ، شماره نهم ، زمستان ١٤٠٢ ٩ ناطقه منتج ميشود، فضيلت شجاعت که محصول اعتدال در نفس سبعي است و فضيلت عفت که در اثر اعتدال نفس بهيمي حادث ميشود.
ازنظر ارسطو فضايلي که ميتواند انسان را به سعادت برساند، فضايل نفس است که خود به دو بخش کوچک تر تقسيم ميشود: بخش خردمند و بخش بيخرد فصلنامه ايده هاي نو در تعليم و تربيت ، دوره سوم ، شماره نهم ، زمستان ١٤٠٢ ١٠ ضمن اينکه خود بخش دوم بيخرد دو جنبه دارد يک بخش بين انسان و ديگر موجودات زنده مشترک است که از آن با عنوان قؤە غاذيه تغذيه و رشد نام ميبرند و به خوديخود ارزش و فضيلتي براي انسان به شمار نميآيد.