چکیده:
آدم اولین انسان در ادیان ابراهیمی، و در دین اسلام صاحب جایگاهی بلند است. قرآن کریم او را خلیفه خداوند، مسجود فرشتگان و صاحب مقام تعلیم اسما خوانده است. با وجود آنکه تحت وسوسه ابلیس، از شجره ممنوعه چشید و به زمین هبوط کرد، ارزش وجودی او نکاست و بهواسطه توبه برگزیده شد. در سفر پیدایش کتاب مقدس، داستان آدم بهعنوان نخستین انسان آمده که در مواردی با قرآن کریم متفاوت است. مکاتب عرفانی با تاویل متون مقدس، معانی باطنی آن را آشکار میکنند. در عرفان یهود، کتاب «زوهر» بابهای مربوط به آدم در سفر پیدایش را به شیوهای درونی تفسیر میکند. در عرفان اسلامی نیز «فصوص الحکم» ابنعربی تاویلگر باطنی و رمزی داستانهای انبیاست. مقاله حاضر با بررسی «تطبیقی» و بیان تفاوتها و شباهتهای رویکرد عرفانی این دو کتاب، به مقایسه جایگاه آدم در این دو سنت دینی میپردازد. در هر دو سنت فکری، آدم نمونه ازلی انسان کامل، مظهر تام و تمام اسما و صفات حق و مهر ختم خلقت است. او محل تلاقی عوالم متعدد وجود است و تنها فارق انسان کامل از حق این است که ممکن است، و خداوند واجب و بینیاز.
Adam is the first prophet of Abrahamic religions, and he has a high position in Islam. The Holy Qur'an has called him the Caliph of God, the angels prostrated him, and he has the knowledge of ‘al-asma’ (names). Although he tasted the forbidden tree, tempted by the devil, and fell to the earth, his value was not decreased and he was chosen [as a prophet] because of his repentance. The story of Adam is mentioned in the Bible’s Book of Genesis, as the first human, which has some differences with the story of the Holy Quran. Mystical schools reveal the esoteric interpretation of sacred texts. The book "Zohar" – related to the Jewish mysticism – presents an internal interpretation of the chapters related to Adam from the Book of Genesis. In Islamic mysticism, Ibn Arabi's "Fosus al-Hikam" is an esoteric and allegorical interpretation of the prophets’ stories. Presenting a comparative study and explaining the differences and similarities of the mystical approach of the two books, the present article compares Adam's position in the two religious traditions. According to both intellectual traditions, Adam is the eternal example of a perfect human being, the complete manifestation of God’s names and attributes and the seal of creation. He is the meeting point of many worlds of existence, and the only difference between a perfect human being and God is that the first is a possible being, and the second is a necessary and self-sufficient existence.
خلاصه ماشینی:
عرفان يهودي، بهويژه زوهر معتقد است: خداوند به موجودات فروتر که از جانب عالم فراتر آمده بودند، سرّ ايجاد نام الهي آدم را افشا نمود که در آن فراتر و فروتر به نيروي سه حرف با هم تلاقي ميکنند و نام الهي «ADaM» به واسطه سه حرف A(lef) D(aleth) و M(em) همه آنچه را در عوالم فوقاني و تحتاني است، دربر ميگيرد.
منظور از «رودخانه» همان اثير يا جوهره نامتمايز چهار عنصر است و خدا آدم را از اين چهار عنصر جدا کرد و مجدداً آنها را در اثير به کمال رساند و روح او را آزاد از شرايط جسماني درهم پيچيد، تا آنکه روح صورت فرافردي خود، يعني «متاترون» را بازيافت و خداوند او را در باغ عدن يا عالم خلق ـ که مملو از «شخينا» است ـ جاي داد.
اگر سفيروتي که خداوند خود را در آنها آشکار ميکند، شکل انساني ميپذيرد و عالم اصغر ميشود، انسان هم در زمين قادر است بر عالم اکبر و انسان ازلي اثر بگذارد؛ زیرا تنها اوست که صاحب اراده آزاد است و ميتواند به واسطه اعمالش، وحدت را به عوالم بالا و پایين بازگرداند و اين به او ارج و قربي بيبديل ميدهد.
حق از جهت ذات مستغني است، اما اسما و صفات طلب ظهور و آفرينش جهان را دارد (يثربي، 1377، ص 178)؛ زیرا تحقق آنها به واسطه موجودات عيني و مشيت او بر اين است که اسماء خود را در آيينه جهان ببيند.
ابنعربي معتقد است: همه اسما و صفات حق در وجود جامع انسان ظاهر ميگردد و او داراي رتبه احاطه و جمع است و اين همان چیزي است که خداوند بدان حجت را بر فرشتگان تمام کرد.