چکیده:
در کشور ایران،شهرها و روستاهای ارجمندی بودهاند که برخی دگرگون یا ویران شدهاند،اما برخی هنوز هم برجایند.شهرها و روستاهایی که برخی فرزانگانش شهرت جهانی دارند،اما خود،از یادها زدوده شدهاند.خطههایی مانند:ابیورد خراسان،میبد یزد، سهرورد زنجان و بیضای فارس. این مقاله به بررسی حضور بیضا در جغرافیا و تاریخ و فرهنگ ایران،و نیز به معرفی نامداران آن میپردازد.کسانی همچون:سیبویه،حلاج،ابن مقلهء بیضاوی،قاضی بیضاوی
خلاصه ماشینی:
در قرن هشتم نیز نویسندهء کتاب«شیرازنامه»در ذکر بیضا نوشته است:«اتابک ابو بکر سعد زنگی،عماراتی در عهد سلطنت خود ایجاد کرد ازجمله:رباط مظفری و رباط شیخ حسن دزکی که هردو در بیضاست»(ابن زرکوب،0131:06).
(سنایی،0831:366) حلاج برای خاورشناسان،بهویژه در اروپا نیز جالبتوجه بوده است و در این زمینه،بیشتر مدیون«ماسینیون»هستند:«ما اطلاعات فعلی خود را دربارهء این عارف یعنی حسین بن منصور،ایرانیتبار عربیگوی عربینویس که در روستایی از جنوب غربی ایران به سال 442 قمری858/ میلادی زاده شده و در مدارس دینی محلی تربیت شد و عرفان و فلسفه را در مدارس خراسان و شهر بغداد-کرسی آن زمان دولت اسلام-آموخت؛ عمدتا مرهون عشق و پژوهشهای دقیق اسلامشناس فقید فرانسوی لوئی ماسینیون هستیم»(میسن،8731:11).
-رکن الدین سالبه مؤلف روضات الجنان درمعرفی وی نوشته است:«رکن الدین بن صدر الدین مظفر که از طرف مادر به شیخ الشیوخ ابو الحسین سالبه میپیوندد،صفی الدین اردبیلی در بیضا به صحبت وی رسیده است»(ابن کربلایی،4431:945) -خاندان مصالحی بیضاوی نویسندهء کتاب«بزرگان شیراز»بهنقل از منابع متفرقه،هشت نفر از متصوفان خاندانی بهنام مصالحی نام برده است که طی 002 سال،از قرن ششم تا قرن هشتم در شیراز به سلوک و تدریس مشغول بودهاند،که برای اختصار،به ذکر نام و زمان درگذشتشان اکتفا میشود.
-شیخ نجم الدین بن نجم الدین که آخرین چهرهء نامدار این خاندان بوده،و او را صوفی پرشوری معرفی کردهاند(نک:مهراز،8431:102 تا 902) -قاضی بیضاوی برجستهترین چهرهای که پس از سیبویه و حلاج و ابن مقله وزیر میتوان در سرزمین «بیضا»سراغ گرفت،قاضی بیضاوی است و مؤلف مجموعهء«دانشمندان و سخنسرایان پارس»دربارهء او نوشته است: «ناصر الدین ابو الخیر،ابو سعید عبد الله بن محمد بن علی اشعری شافعی بیضاوی،معاصر علامهء حلی و خواجه نصیر بوده و شیخ بهایی بر تفسیر مشهور او شرحی نوشته است.