چکیده:
مشاهده عقلی یکی از رویکردهای ملاصدرا در مساله ادراک عقلی است. او با تاثیرپذیری از دیدگاه سهروردی در ادراک، تعقل را بر مبنای مشاهده حقایق عقلیه، تبیین می کند. این نحوه از ادراک در پرتو اشتداد وجودی نفس محقق می شود.
آن چه مورد مشاهده قرار می گیرد، مثل نوریه یا عقل فعال است. مشاهده عقل فعال گاهی به نحو مستقیم است و زمانی به نحو انعکاسی.
ملاصدرا رابطه میان نفس و مدرک در این رویکرد را از نوع اضافه اشراقیه دانسته و در نتیجه، آن را علمی حضوری معرفی می کند.
ضعف ادراک نفس و شدت وجودی حقایق عقلی در این مرحله از ادراک، موجب ابهام صورت های عقلی و در نتیجه، کلیت آن ها می گردد. این امر به حصولی بودن ادراک منجر خواهد شد.
One of Mulla Sadra's views concerning the Intellects is the observing of the intellectual form from the distance. Being influenced by Sohravardi، Mulla sadra states that reasoning results from observing the reasonable facts.
The objects of this observation are Active Intelects or Platonic Ideas. This observation sometimes occurs directly and sometimes reflexively.
The relation between the soul and the perceived object is an illuminative one and therefore the resultant knowledge is an intuitive knowledge.
Weakness of the soul and the intensity of the object of this perception cause the ambiguity and thereby the universality of the object of the knowledge. Therefore we would have in our mind the acquired science not the bestowed science.
خلاصه ماشینی:
". مشهود در نگاه نخست،نکات متفاوتی در آرای این فیلسوف مشاهده میشود که از دو گونهمشهود خبر میدهند؛لذا رأی ملا صدرا در مورد اینکه این عقل مجرد آیا عقل موجود درسلسلهی طولی عقول است و یا عقلی در سلسلهی عرضی عقول،کاملا مشخص نیست.
اما سؤال اینجا است که این مشاهده چگونه و به چه نحو تحقق مییابد؟به عبارتدیگر،در پرتو تابش و اشراق نور عقل فعال،نفس چگونه میتواند به ادراک حقایق موجوددر عقل نائل شود؟عبارت ملا صدرا و تفسیر شارحان او از دو نحوهی بیان در کیفیت تحققاین فرایند ادراکی حکایت دارند که ما در نوشتار،از آن دو به مشاهدهی مستقیم(بلاواسطه)و مشاهدهی غیر مستقیم(با واسطه)تعبیر میکنیم.
&%02807IDAG028G% البته در قول دوم،دو بیان متفاوت وجود دارد که به اجمال و تفصیل مشاهده بازمیگردد؛به این معنا که مشاهدهی مستقیم و بلا واسطهی صورتها در عقل فعال،صورتبسیط مشاهدهی صورتهای عقلی به نحو انعکاس در نفس میباشد.
ملا صدرا در اعتراض به سهروردی که این رابطه را میان نفس و صورتهای خارجی اجساممادی قائل است،عنوان میکند که اطلاق اضافهی اشراقیه تنها بر رابطهی وجودی میانصورتهای ادراکی و نفس شایسته و سزاوار است.
اما ملا صدرا در ادراک عقلی نیز رابطهی میان نفس و مدرکات عقلیه را اضافهی اشراقیهقلمداد میکند و معتقد است:«اما حال النفس للصور العقلیه من الانواع المحصله،فهوبمجرد اضافه اشراقیه حاصله لها الی ذوات و صور عقلیه واقعه فی عالم الابداع»(11،ج 2،ص:581).
از نظر ملا صدرا آنچهمنعکس میشود صورتهای عقلی موجود در عقل فعال است که نتیجهی این انعکاسحضور آن صورتها در نفس است،اما شارحان معتقدند که آنچه منعکس میشود نورتابیده شده از عقل فعال به سوی خود عقل فعال است و نتیجهی آن،مشاهدهی آن حقایقدر عقل میباشد."