چکیده:
ایمان در اندیشهدینی از بالاترین ارزش برخوردار است، ولی همیشه این سوال مطرح بوده است که آیا همهمومنان از ایمانی یکسان و مشابه و در نتیجه از ارزشی مساوی برخوردارند؟ به عبارت دیگر، آیا ایمان و کفر افزایش و کاهش پذیر است؟
پذیرفتن هر یک از دو طرف مساله، نتیجه پاسخ به سوالاتی است از قبیل این که آیا ایمان و کفر امری بسیط است یا مرکب؟ و آیا عمل در حقیقت آن دو دخیل است یا خیر؟ دانشمندان اسلامی در پاسخ به این پرسش ها اختلاف نظر دارند. این مقاله متکفل کشف و مقایسهدیدگاه دو تن از اندیشمندان برتر اسلامی، یعنی ملاصدرا و ابن عربی است.
با توجه به مستندات ملاصدرا، از قبیل آیات قرآنی، مبانی عمومی فلسفه او از جمله: اصالت وجود، تشکیکی بودن وجود، حرکت جوهری و ... و نظرات کلامی وی از جمله وجودی تلقی کردن کفر و ایمان و ...، این نتیجه به دست آمده است که کفر و ایمان در دیدگاه او، شدت و ضعف پذیر است.
اما ابن عربی به دلیل عدم ورود در بسیاری از مسایل مربوط به ایمان و کفر در آثار خود و نیز ذووجوه بودن عباراتی که در این باره از او به جا مانده است، نظر واحد و قطعی خود را ارایه نداده است. با این حال، با توجه به غلبه دلایل و شواهد دال بر تایید امکان و وقوع نوسان در کفر و ایمان، باید توجیهاتی را ارایه داد تا اختلافات ظاهری و احتمالی را برطرف سازد. در صورت مدلل نمودن موارد خاص، می توان گفت او نیز به کاهش و افزایش ایمان و کفر معتقد است، هرچند مبانی وی تنوع و استحکام مبانی صدرایی در امکان و روایی پذیرش شدت و ضعف در کفر و ایمان را ندارد.
In religious thought، faith has been treated as the most eminent value. However، this question has always been propounded: Do all believers have equal and similar faiths and hence equal values? In other words، can faith and blasphemy increase or decrease or not?
Accepting either side of the problem involves questions such as: are faith and blasphemy simple or compound affairs? Is action related in their reality or not? Answering these questions، Islamic scientists have different viewpoints. This essay is to decipher and compare the viewpoints of two Islamic superior thinkers، Mulla Sadra and Ibn Arabi.
According to Mulla Sadra’s documentations such as his Quranic interpretations and his general fundamentals of philosophy including principality of existence، analogicity of existence، substantial motion and his theological views such as regarding faith and blasphemy as existential things، this conclusion has been drawn that from his point of view، faith and blasphemy can be weak or strong.
But Ibn Arabi did not enter in numerous discussions concerning faith and blasphemy in his works and also his expressions in this relation are equivocal and cause uncertainty in his opinion. Regarding prevailing reasons and documents showing confirmation of existence and oscillation in faith and blasphemy، justifications should be presented in order to obviate these contradictions. In the case that contradictions are justified، it can be said that he also believed in decrease and increase in faith and blasphemy. However، in admissibility of accepting decrease and increase in faith and bleaphemy، although his fundamentals don’t have variety the same and consolidation as Sadra’s. Detailed speeches، documentations and attitudes of these two thinkers should be searched within this essay.
خلاصه ماشینی:
"نوسان ایمان و کفر از نظر ابن عربی و ملاصدرا دکتر سیدمحمد مرتضوی ∗ ابراهیم مهرابی ∗∗ چکیده ایمان در اندیشه ی دینی از بالاترین ارزش برخوردار است ، ولی همیشه این سؤال مطرح بوده است که آیا همه ی مؤمنان از ایمانی یکسان و مشابه و در نتیجه از ارزشی مساوی برخوردارند؟ به عبارت دیگر، آیا ایمان و کفر افزایش و کاهش پذیر است ؟ پذیرفتن هر یک از دو طرف مسأله ، نتیجه ی پاسخ به سؤالاتی است از قبیل این که آیا ایمان و کفر امری بسیط است یا مرکب ؟ و آیا عمل در حقیقت آن دو دخیل است یا خیر؟ دانشمندان اسلامی در پاسخ به این پرسش ها اختلاف نظر دارند.
باید توجه داشت تصور افزایش در چیزی وقتی معقول است که کاهش آن نیز معقول باشد، گذشته از آن که کاهش ایمان در قرآن، به گونه ای مطرح شده است که به گمراهی و کفر کشیده می شود، به عنوان نمونه : ١- «کیف یهدی الله قوما کفروا بعد ایمانهم » (آل عمران /٨٦)؛ خداوند چگونه هدایت کند، قومی که بعد از ایمانشان کافر شدند؟ ٢- «ان الذین کفروا بعد ایمانهم ثم ازدادوا کفرا لن تقبل توبتهم و اولئک هم الضالون » (آل عمران /٩٠)؛ آنان که کفر ورزیدند بعد از ایمان آوردن ، سپس فزونی گرفتند در کفر، توبه شان هرگز پذیرفته نخواهد شد و آنان اند گمراهان .
٢. زیادت و نقصان پذیری کفر و ایمان : در برخی دیگر از نوشته های ابن عربی ، به صورت آشکار و یا ضمنی ، به وجود افزایش و کاهش کفر و ایمان اشاره شده است ؛ از جمله وی ایمان را شش قسم می داند: ایمان تقلید برای عوام ، ایمان علم برای اصحاب دلیل ، ایمان عین برای اهل مشاهده ، ایمان حق برای عارفین ، ایمان حقیقت برای واقفین و ایمان حقیقه الحقیقه برای علمای مرسلین (٥، ص: ١١٧)."