چکیده:
این نوشتار با بررسی و بازبینی دیدگاه ها و پژوهش های تاریخی-تحلیلی فریدون آدمیت درباره نهضت مشروطه،ارزش علمی و تحلیلی آنها را می سنجد و روشن می سازد که به رغم تصور رایج درباره وی،برخی از پیش فرض های تحلیل های تاریخی اش نادرستند و او در نقل و به کارگیری مواد تاریخی،کمابیش از دقت و امانت علمی برخوردار نیست؛یعنی پژوهش های آدمیت،هم در صورت و هم در مواد تاریخی،خدشه پذیر است و او را به هدف هایش نمی رساند.
خلاصه ماشینی:
"رآمد آثار آدمیت در عرف پژوهشگری تاریخ معاصر از شهرت فراوانی برخوردار است و آثاراندکی در میان منابع تاریخی-تحلیلی دوره صدارت امیر کبیر تا خلع محمد علی شاه ازسلطنت،میتوان یافت که از دید ژرفا و سطح تحلیل و ریزبینیهای نگارش تاریخی،بهپایه نوشتههای آدمیت برسد1و البته همین باور باعث شده است که حتی مخالفاناندیشههای او آثارش را کمتر ارزیابی کنند و آنها ناقدانه بررسند.
پایگاه احکام شرعی برای ایجاد فلسفه سیاسی مترقی توان نداشت؛ازاینرو،در جریان«شورش علیه امتیازنامه رژی»کوشش روحانیان به«حل قضیهتنباکو»محدود بود3یا در قضیه«پیکار»علیه نوز بلژیکی،گذشته از سودجوییهایشخصی که گاه در کار میآمد،«عزل نوز»مهمترین خواسته آنان به شمار میرفت؛درخواستی برای جلوگیری از«رواج بابیگری و استخدام روز افزون فرنگان و ارمنیان دردستگان دولت»و«اهانت به شعائر مذهبی شیعیان»که نتیجهاش در آن زمان،چیزی جزتوقف طرحهای نوز در اصلاح نظام مالیاتی ضروری برای کشور نبود4تا میرسد بهمقدمات نهضت مشروطیت و بستنشینی در حضرت عبد العظیم(شوال 1323)که هرچند«مایه قوت جوش و خروش عمومی گردید؛سیاست روحانی جلوهای نداشت؛حتی نقشهاصلاح طلبانه معقولی عرضه نکردند.
سلامت قضایی میرزا احمد مجتهد و فرزندش میرزا محمد باقر مجتهد تبریزی نیزکه آدمیت برخورد امیر کبیر را با آنان صورتسازی کرده،در منابع تاریخی چنین توصیفشده است: [مردم در دوران قضاوت میرزا احمد]هرگز ندیدند که خاتم او بر حکمی به غلطباشد؛زیرا که احتیاط بسیار داشت در احکام شرع و اکنون نیز به هر نوشته خاتم وخط او باشد جای گفتار نیست.
احتشام السلطنه یکی از رجال مهم نزد آدمیت نیز به رغم انتقاد از محاکم عرف و برخیاز محاکم شرع عصر قاجار،محاکم شرع ازرشمند میداند و مینویسد: با این حال نمیتوان گفت مراجع صدور حکم مخصوصا در محاضر شرع عموما وحتی اکثرا فاسد بوده و با اخذ رشوه یا تحت تأثیر عوامل دیگر حکم به ناحق(1)."