چکیده:
در این نوشتار کوشش شده است به این سوال اساسی که چرا و چگونه مسائلی (بطور خاص، جسم و احکام و حالات آن و نیز مسئله جوهر و عرض) که بنظر میرسد ماهیت فلسفی خالص دارند، در مباحث کلامی که بطور ویژه شکل و ماهیت دینی دارند راه پیدا کرده و جزئی از مسائل آن را تشکیل دهند. پاسخگویی به این مسئله مستلزم کاوشگری در اندیشه های فیلسوفان و متکلمان در بستر تاریخی است که حاصل آن در این مقاله انعکاس یافته است. تاکید بر تبادل و تاثیر متقابل فلسفه و کلام و نحوه تسری این اندیشه ها در حوزه های یکدیگر از جمله نتایجی است که در قالب این مقاله بازنمون شده است. در این نوشتار روشن شده است که ضرورت اثبات صانع عالم متکلمان را به بحث از جسم و حالات و احکام آن کشانده و از همین رهگذر زمینه مباحث فلسفی در کلام گسترده تر گشته و راه برای فیلسوف ـ متکلمانی همچون خواجه نصیرالدین طوسی در جهت فلسفی ساختن ساختار کلام هموارتر شده است.
خلاصه ماشینی:
"در واقع حاصل این نوشتار کوششی است برای ارائه تصویری کاملتر از آنچه استادمطهری بنحو اجمال در پاسخ به مسئله فوق مطرح ساخته است: صفآرایی میان بحثهای کلامی بعدها خیلی توسعه و دامنه پیدا کرد و بهبسیاری از مسائل فلسفی کشیده شد؛از قبیل بحث در جواهر و اعراض وترکب جسم از اجزاء لا یتجزی و مسئله خلاء و غیره؛زیرا متکلمان طرح اینمسائل را بعنوان مقدمهیی برای مسائل مربوط به اصول دین-خصوصا مسائلمربوط به مبدأ و معاد-لازم میشمردند.
14 قیقت جسم و جزء لا یتجزی از نقشی که اجسام در استدلال متکلمان بر وجود خدا ایفا میکردند سخن گفتیم،امابراستی اجسام حقیقتا چیستند؟و آیا دانستن یا ندانستن این موضوع در نقشی کهمتکلمان از اجسام انتظار داشتند میتوانست تأثیرگذار باشد؟آیا پرداختن به این مسئلهصرفا از باب تفنن و ارضای حس کنجکاوی بود یا اینکه ضرورتی برای پرداختن به آنوجود داشت؟یا شاید بعلت سابقهیی که طرح این مسئله در میان پیشینیان فلاسفۀیونان داشت و از طرفی آثار آنا به عربی ترجمه شده بود،خودبخود پای این مسئله نیزبمیان کشیده شد؟ برخی برآنند که این موضوع بعنوان یک مسئله کلامی سابقهیی دیرین دارد و به«تلاقی کتاب آسمانی و فلسفه با یکدیگر»برمیگردد؛ملاقاتی که پیش از عصر اسلامی در دورۀ آبای کلیسا و در زمان فیلون،تجربههای نخستین خویش را پشت سر گذارده بودو در واقع تلاشی بود برای تغییر کتاب مقدس به زبان فرانسه و نیز برای تجدید نظرکردن در فلسفه بجهت هماهنگ ساختن آن با کتاب مقدس."