چکیده:
ﻓﻠﺴﻔﻪی ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻧﻮﻇﻬﻮر اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻣﻮﺿـﻮع و ﻣﺴـﺎﻳﻞ آن از دﻳﺮﺑﺎز، ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻮده اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن، ﻓﻠﺴـﻔﻪی ﻧﻈﺮی ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪی ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ، ﻗﺪﻣﺘﻲ دﻳﺮﻳﻨﻪ دارد و اﻏﻠـﺐ ادﻳـﺎن، ﻣﺬاﻫﺐ و ﻣﻜﺎﺗﺐ، دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻛﻠﻴـﺖ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﺸـﺮی ﺑـﻪ ﻃـﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ. ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻗﻪﻫـﺎی اﺳـﻼﻣﻲ ﻛـﻪ ﺗﻔﻜـﺮات ﻓﻠﺴـﻔﻲ آن از ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ، اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳـﻚ ﺗﻘﺴـﻴﻢﺑﻨـﺪی ﻛﻠﻲ، ﺑﻪ دو دورهی دﻋﻮت ﻗﺪﻳﻢ و ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ. از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪی ﻧﻈﺮی ﺗﺎرﻳﺨﻲ، ﺳﻌﻲ دارد ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺆال ﻣﺴﻴﺮ، ﻣﺤﺮک و ﻫـﺪف ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ، در ﻣﻘﺎﻟﻪی ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮای درک ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎرﻳﺦ از ﻧﻈـﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ )دﻋﻮت ﻗﺪﻳﻢ( ﺳﻪ ﺳﺆال ﻓﻮق از دﻳﺪﮔﺎه اﻳﺸﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﻛـﺎوی ﻗـﺮار ﮔﻴﺮد. ﻧﺘﻴﺠﻪی ﻣﺪﻋﺎی اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ، آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ، ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻮﻳـﺖ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻧﺴﺎن را ﺗﻌﻴﻴﻦ و آﺷـﻜﺎر ﻣـﻲﺳـﺎزد. ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﺤـﺮک آن ﻋﻠـﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﺗﺎرﻳﺦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﻃﻲ ﺷﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎه ﺗـﺎ آﻳﻨﺪه ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
"در اﻳﻦ زﻣﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻧﺴـﺎن در ﻣﺴﻴﺮ و ﻣﻨﺎزل ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻫﺮ دور ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤﻲ ﺑﺮ ﻣﻌـﺎرف او اﻓﺰوده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در دور آﺧﺮ، اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺦ رﺳﻴﺪه، رو ﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﻘﻞ ﻛﻞ ﻣﻲﻧﻬﺪ، اﻣﺎ در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻘﻞ ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻋﻘـﻞ واﺳـﻄﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻋﻘﻞ واﺳﻂ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اﺋﻤﻪاﻧﺪ] ﻛﻪ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﻜﺘﺴﺐ ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد[ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪی ﻣﻌـﺎرﻓﻲ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در اﺧﺘﻴﺎرﺷـﺎن ﻗـﺮار ﻣﻲدﻫﺪ2 ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺴﺎن در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣـﻲﮔﺮدﻧـﺪ.
اﻣﺎ در ﻧﮕﺮش اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ، ﻋﻘﻠﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﻪی ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ، ﻫﻤﺎن ﻋﻘﻞ دﻳﻨﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖاﷲ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ »او ﺷـﻬﺮ ﻋﻠـﻢ اﺳﺖ و ﻟﺬا دﻳﻦ، ﻗﺎﻧﻮن، ﺷﺮﻳﻌﺖ، ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﻫﻤﻪی ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻛﻪ او وﺿﻊ ﻛـﺮده 2 اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮای ﺑﻴﺪار ﻛﺮدن ﻧﻔﺲ و ﺗﺮﺑﻴﺖ او ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲآﻳﺪ«.
از اﻳﻦرو ﺑﺮ اﺳـﺎس ارادهی اﻟﻬﻲ، ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻮﻳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺣﺎﻣـﻞ روح ﺧـﺪاﻳﻲ اﺳﺖ، در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ، ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻮی ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻜﺎﻣﻞ، ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺐ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ، ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ، وﻟﻲ ﺑﺮ اﺳـﺎس اﻧﺪﻳﺸـﻪی اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴـﺘﻲ اﺳـﻤﺎﻋﻴﻠﻲ، ﺗﻨﻬـﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﻣﻌﺘﻘﺪ، از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ )ﻣﺴﻴﺮ دﻳﻦ( ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﻫﻔـﺖ ﻣﻨـﺰل را در ﻫـﺮ دور ﺳﭙﺮی ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﺰﻛﻴﻪی دروﻧﻲ ﺧﻮد، ﻫﻔﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﻣﺮاﺗﺐ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ را ﻃﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻨﺪ."