چکیده:
صلح تاریخی امام حسن با معاویه طی قرون متمادی زمینه ساز ایراد اتهامات و القای شبهات فراوان در رابطه با سیاست و موضعگیریهای اهل بیت و به ویژه امامان حسنین از سوی غافلان و معاندان مذهب حقۀ شیعه بوده است، تا آنجا که برخی تلاش نمودهاند از سویی این صلح را دلیل بر روحیۀ ضعیف و مسامحهجویانۀ امام حسن و از دیگر سو این اقدام را وسیلهای برای انتقاد از قیام امام حسین و اثبات روحیۀ جنگطلبانۀ ایشان قرار دهند و به زعم خویش این دو امام را نقطۀ مقابل و ضد یکدیگر نشان دهند و بدین ترتیب بر مظلومیت ایشان افزودهاند.این در حالی است که جایگاه والای امام حسن نزد رسول خدا و تأکید ایشان بر اتخاذ طریق امام حسن و امام حسین خود به تنهایی برای رد ادعای فوق کافی است. از طرفی سوابق سیاسی ایشان به ویژه حضور در جنگهای عصر امیر المؤمنین نیز گویای عملی این گفتار است. دربارۀ علت پذیرش موضع صلح از سوی امام حسن لازم است که اولا به دشواریهای مبارزه با معاویه و سیاستها و جنایات بیمانند او عنایت داشت و ثانیا بایستی که مجموعۀ برخوردها و مواضع ایشان در قبال معاویه مورد توجه قرار گیرد. امام حسن بارها و از طریق مختلف (قبل، حین و پس از خلافت) در برخوردهای عمومی، خصوصی، مناظرات و مکاتبات و حتی نبرد مسلحانه کوتاه نیامدهاند و سرانجام نیز در شرایطی که با تداوم اهداف شوم و جنایات معاویه از یک سو و اظهار ضعف یاران امام از سوی دیگر، حیات ایشان و اندک مسلمانان حقیقی به خطر جدی افتاده بود، با قبول «صلح مشروط» به اجرای سیاست مبنایی «حفظ اصل اسلام» پرداخته، بدین طریق به شناخت مردم نسبت به چهرۀ واقعی معاویه اهتمام ورزید
خلاصه ماشینی:
"پیامبر تصمیم نداشت در این سفر با مشرکین جنگ کند و به همین جهت در ماه حرام به طرف مکه بیرون شد، از میان یاران پیامبر عثمان به دلیل خویشاوندی که با سران مکه داشت توانست وارد شهر شود؛ لکن بازگشت او طول کشید و مسلمین احتمال دادند که او کشته شده باشد؛ لذا در حالی که هیچ سلاحی برای دفاع با خود نیاورده بودند، با رسول اکرم بیعت مجدد بستند تا در صورت لزوم انتقام خون مسلمانان را بگیرند.
2 امام حسن علی رغم سن اندک خود، از جمله افرادی بود که در این واقع حضور داشت و در آنجا برای دفاع از جان پیامبر خدا با ایشان بیعت وفاداری بست، لذا در این باره آمده است که امام مجتبی فرمودند: «و لم یبایع صغیرا الا منا؛ پیامبر با کودک خردسالی جز از خاندان ما بیعت نکرد.
4. ابن اثیر، عز الدین بن الأثیر ابو الحسن علی بن محمد الجزری، اسد الغابۀ معرفۀ الصحابۀ، (م 63)، بیروت، دار الفکر، 1409/ 1989.
9. المقریزی، تقی الدین أحمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدۀ و المتاع، (م 845)، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیأ، چاپ الأولی، 1420/ 1999.
ابن عساکر، ابو القسام علی بن حسن بن هبۀ الله شافعی، تاریخ مدینۀ دمشق، (571 ق)، ناشر: دار الفکر، بیروت، 1415 ق، چاپ اول.
حلی، رضی الدین علی بن یوسف بن المطهر، العدد القویۀ لدفعالمخاوف الیومیۀ، 703 ق، محقق/ مصحح: رجائی، مهدی و مرعشی، محمد، ناشر: کتابخانه آیۀ الله مرعشی نجفی، قم، 1408 ق، چاچ اول."