چکیده:
با آن که در جریان مهاجرت صغری مهمترین خواسته معترضان عدالتخانه بود اما نه در آن زمان و نه پس از آن مورخان، خاطره نگاران و محققان چندان که باید تأملی در مبانی و ماهیت آن نکرده اند. از این رو، این مقوله همچنان به عنوان یکی از ابهامات تاریخ مشروطه باقی مانده و باعث برداشتها و قضاوتهای مختلفی شده است. چیستی عدالتخانه و ارزیابی دیدگاههای موجود درباره آن، مساله اصلی این مقاله است تا به سهم خود تصویری از این مفهوم و نهادهای مرتبط با آن ارائه دهد. از نگاه این مقاله، عدالتخانه نه مفهوم وزرات عدلیه بود و نه مجلس شورای ملی بلکه هدف از آن اصلاح و بهبود ساختار و وضعیت نظام قضائی ایران بود و شامل یک شورای نظارت بر فعالیتهای قضائی مرکب از نمایندگان طبقات مختلف مردم (دیوانخانه) بود و ساز و کار انتخاب نمایندگان آن، همچون نخستین دوره مجلس شورای ملی مبنای صنفی داشت. برای تثبیت جایگاه حقوقی آن به یک نظامنامه و آیین نامه داخلی نیاز بود و میتوانست قوانین مبتنی بر احکام شریعت و حتی عرف را وضع و تدوین کند. این شوراها در همه ایالات ایران تشکیل میشد و میتوانست یک شورای مرکزی در وزارت عدلیه داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"او به عنوان یکی از کارگزاران عالی رتبه قاجاری و در عین حال به عنوان یک شخصیت مستقل و مشروطه خواه که در اغلب نشست ها و تصمیم گیریهای مشروطه خواهان و دولتیان حضور داشت، در دیدار با دولت آبادی در باره عدالتخانه چنین اظهار نظر کرد که امروز نمی توان ملت را در کارها دخالت داد تنها راه، همان اصلاح دیوان خانه عدلیه است تا بتوان رفع ظلم کرد و از آن جا که ممکن است با مداخله شاه و شاهزادگان و درباریان عملا فعالیت های عدالتخانه مخدوش گردد، باید از همه طبقات ملت جمعی توسط خود مردم انتخاب و به مجلس معدلت گسیل شوند.
هفتم، درست است که عدالت مورد نظر معترضان و متحصنان عبدالعظیم در مهاجرت صغری با مفهوم اندرزنامه ای و پاتریمونیالی عدالت تفاوت ماهوی داشت و آشکارا از تساوی و برابری همگان در برابر قانون سخن می رفت و نوعی حاکمیت محدود قانون معنا میداد اما هنوز وارد عرصه سیاست نشده بود هرچند مالا می توانست در آینده ای نزدیک و یا در عمل به آن نیز منتهی شود و همین مساوات در فرایند نهضت به یک جنجال سیاسی و فکری و معرفتی بین روحانیان مشروعه خواه با مشروطه گران اعم از روحانی و غیر روحانی تبدیل شد اما در این جا موجب چنین واکنشی نشد زیرا از تساوی همگان در محاکمات قضائی سخن می گفت که این البته با مفهوم سنتی عدالت تفاوت داشت و می توانست به واکنش های مقتضی بیانجامد.
……Dr. Sayed Mir Hossein Allameh 4 Ebne Vazeh Yqobi and his works in literary heritage ……………………………Dr. Hossein Azizi 5 Iraqid Qaraonas and thier part in the Ilkanied evolutions …………………………Dr. Alireza Karimi, Tohid Sharifi 6 An enquiry on the House of Justice concept (Edalatkhane) ………………………Dr. Alireza Mollaiy Tavany 7 ( Assistant Professor Shiraz University, Shiraz, Iran."