چکیده:
نظریه پردازی و تلاش برای ارائه ی یک روش شناخت علمی و تبیین علم از دیرباز مورد توجه دانشمندان بوده است آن ها تلاش کرده اند تا با ارائه ی روش های متعددی امکان دست یابی به معرفت علمی و ارائه ی صورت دقیق تر از آن را ممکن سازند. این نظریه پردازی ها حوزه های گوناگون علم اعم از طبیعی و اجتماعی را شامل می شود. «برنامه ی پژوهشی » از جمله نظریه هایی است که به عنوان یک متد تحلیل علمی توسط ایمره لاکاتوش ارائه شده است . لاکاتوش در پی رفع نواقص روش شناسی های قبلی و اصلاح آن ها و ارائه ی نظریه به مثابه ساختار است . وی برنامه ی پژوهشی را به چهار قسمت اصلی ؛ هسته ی انکارناپذیر، کمربندهای محافظ ، راهبرد ایجابی و راهبرد سلبی تقسیم می کند که در آن هسته ی اصلی نباید ترک یا مورد جرح و تعدیل واقع شود وکمربندهای محافظ برای اصلاح و تکمیل برنامه قابل تغییرند، راهبرد سلبی بر این بنا است که نباید جرح وتعدیلی در هسته ی اصلی صورت گیرد و راهبرد ایجابی هم دستورالعمل هایی برای هر چه بهتر پیش بردن برنامه ی پژوهشی ارائه می دهد. نوشتار پیش رو در پی بررسی برنامه ی پژوهشی لاکاتوش به عنوان یک روش تحلیل است و چگونگی ارائه و شکل گیری برنامه و قسمت های اصلی آن را با استفاده از منابع کتابخانه ای مورد بررسی قرار می دهد.
خلاصه ماشینی:
همچنین نگاه ساختاری و منسجم این برنامه و تک یکف و طه قب بندی قسمت های مختلف آن به دقت و انسجام آن کمک کرده است ، این برنامه می تواند مورد استفاده اثبات گرایان و تفسیرگرایان به طور توأمان قرار گیرد که در آن مفاهیم سخت و غیرقابل تغییر و بعضا اثباتی به عنوان هسته ی اصلی در نظر گرفته شود و در عین حال این امکان را برای مفسران فراهم می کند تا دیدگاه های خود را در بخش کمربندهای حفاظتی ارائه دهند و تفاسیر متعدد را داشته باشند.
برنامه ی پژوهشی لاکاتوش اگرچه نظریه ای است که غالبا در تحلیل جریان های علوم تجربی به کار گرفته می شود اما باتوجه به کلیات و روح حاکم بر این نظریه می توان آن را در بررسی سایر جریان های فکری و علمی نیز به کار گرفت (مسعودی ، ١٣٨٦: ٣٢٢- ٣٢١) و تلاش می کند تا از طریق دیالکتیک بین عقلانیت تحلیلی فلسفه علم و نظریات مخالف آن در اردوگاه جامعه شناسی و تاریخ یک نظریه ی جامع الاطراف به دست دهد(١٢٠-١١٠ :١٩٧٨ ,Lakatos).
برنامه ی پژوهشی لاکاتوش که سعی در اصلاح نظریات پوپر و کوهن در شناخت علم دارد نظریه را به عنوان یک ساختار در نظر می گیرد و امکان شناخت علمی را در قالب آن ممکن می داند این برنامه که قابل استفاده در علوم تجربی و علوم انسانی است از چهار قسمت اصلی - هسته ی اصلی ، کمربند محافظ ، راهنمون ایجابی و راهنمون سلبی - تشکیل شده است ؛ که هسته ی اصلی آن تغییرناپذیر است و کمربندهابی محافظ برای تکمیل و توسعه ی هسته ی اصلی به کار می روند، راهنمون های ایجابی و سلبی هم به ما می گویند که برای پیشبرد برنامه ی پژوهشی و توسعه ی آن چه اقداماتی صورت گیرد و یا اینکه نباید هسته ی اصلی مورد جرح و تعدیل واقع شود.