چکیده:
منابع نفت و گاز برخلاف معادن جامد که بهآسانی و براساس خطوط مرزی تعیینشده بین کشورها تقسیمشدنیاند، به دلیل ویژگی سیالبودن، مهاجرپذیرند و با ایجاد هرگونه مسیر برونرفت از مخزن از آن خارج میشوند. با توجه به این ویژگی است که چنانکه هر دولتی در قلمرو سرزمینی خود در مناطق مرزی مبادرت به بهرهبرداری از میادین مشترک نفت و گاز کند، میتواند موجب حرکت سیال درجا بهخصوص گاز در کل مخزن و سبب حرکت و مهاجرت تمام یا بخش قابلملاحظهای از ذخایر موجود در قلمرو سرزمینی کشور مجاور به سمت خود شود. براساس اصول و قواعد بینالمللی دولتها در برداشت بیضابطه و غیرمنصفانه از میادین مشترک مسئولاند و نمیتوانند به حقوق حاکمۀ دولت مجاور تعدی کنند. غرامت رعایتنکردن حقوق دولتهای مجاور در میادین مشترک قابل محاسبه و حسب مورد قابل مطالبه است. حسب برخی قرائن و مدارک، در میدان مشترک پارس جنوبی به قلمرو مرزی و حقوق ایران تعدی شده و دولت قطر ضامن جبران خسارات وارده به حقوق شناختهشدۀ جمهوری اسلامی ایران است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به این ویژگی است که چنـان کـه هـر دولتـی در قلمرو سرزمینی خود در مناطق مرزی مبادرت به بهره برداری از میادین مشترک نفـت و گـاز کنـد، می تواند موجب حرکت سیال درجا به خصوص گاز در کل مخزن و سبب حرکت و مهاجرت تمـام یا بخش قابل ملاحظه ای از ذخایر موجود در قلمرو سرزمینی کشور مجاور بـه سـمت خـود شـود.
از این رو در ایـن پژوهش با توجه به موازین موصوف به یکی از عمدة اختلافات پـیش رو ملـل یعنـی اسـتیفا از منابع طبیعی فرامرزی خاصه منابع نفت و گـاز کـه مـورد ابـتلای جمهـوری اسـلامی ایـران و همسایگان خود نیز است ، پرداخته و تلاش شده است این موضوع با توجـه بـه منـابع حقـوق بین الملل ، تابع نظام منصفانه ای از بهره برداری قرار گیرد.
همچنـین ، در پرونده های داوری ایران و امریکا خاصه در قضایای سدکو و آموکو (محبی ، ١٣٨٥) نیـز داوران به قطعنامه های موصوف اشاره کرده و اذعان داشته اند که لااقل کارکرد ایـن قطعنامـه هـا تبیـین رسمی این مطلب است که در نظام حاکم بر حقوق بین الملل ، حق حاکمیت دائمـی ملـت هـا و دولت ها بر منابع طبیعی همراه لوازم و آثار آن به طور بلاتردید و الزام آوری شکل یافته و مورد عمل و استناد حقوقدانان قرار گرفته است .
لزوم بهره برداری منصفانه از منابع نفت و گاز فرامرزی همان طور که پیش تر اشاره شد، اصل حاکمیت دائمی دولت ها، به نیابت از مـردم و ملـت هـای خود بر منابع طبیعی تحت قلمرو که از سوی سازمان ملل متحد شناسایی شد، بـه قاعـدة آمـرة بین المللی مبدل شده است (ضیایی بیگدلی ، ١٣٩٠).