چکیده:
شناورسازی نرخهای سود سپردهها و تسهیلات یکی از روشهایی است که در بانکداری مرکزی نوین جهت تسریع و تسهیل مکانیسم انتقال پولی استفاده میشود؛ به این معنی که با اعمال سیاست پولی و تغییر نرخ سود سیاستی از طریق انجام عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی، نرخهای سود کلیه سپردهها و تسهیلات تحت تأثیر قرار گرفته و اثر مورد نظر سیاستگذار به بخش واقعی اقتصاد منتقل میشود.پرسش اصلی تحقیق آن است که آیا در چهارچوب بانکداری بدون ربا ایده شناورسازی نرخ سود سپردهها و تسهیلات در طول دوره قرارداد، میتواند با مبانی شریعت انطباق پیدا کند؟ مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا به دنبال اثبات این فرضیه است که به لحاظ نظری، امکان شناورسازی نرخهای سود در بانکداری بدون ربا وجود دارد. یافتههای تحقیق نشان میدهد که نرخ سود تسهیلات مشارکتی میتواند با استفاده از مفهوم «نرخ سود مورد انتظار» شناور گردد. در عقود مبادلهای نیز میتوان از دو راهکار شرعی استفاده کرد که عبارتاند از: ایده تخفیف (مشابه کارت اعتباری مرابحه) و استفاده از قراردادهای مکرّر (مشابه اوراق مصون از تورم). همچنین شناورسازی نرخ سود سپردهها نیز میتواند با استفاده از مفهوم نرخ سود علیالحساب انجام شود. در نهایت هرچند استفاده از ابزارهای مشتقه مانند آتی و اختیار معامله روی داراییهایی مانند سکه طلا به لحاظ شرعی مورد تأیید است، اما این موضوع شامل تغییرات نرخ سود نمیشود؛ چراکه یکی از ضوابط استفاده از ابزارهای مشتقه در چهارچوب اسلامی «وجود امکان تحویل دارایی پایه» است و شاخصهایی چون تغییرات نرخ سود، فاقد این قابلیت میباشند.
Making the banks rate adjustable or variable is one of the ways that is used in modern central banking for supporting the monetary transmission mechanism. In this context, when the central bank implements the monetary policy, making use of the open market operation, the rates of banking deposit and loans will change automatically and accordingly and hence the real sector of the economy would be affected. Having reviewed the subject of money market in the conventional financial system, this paper tries to evaluate the possibility of making Islamic money market. The results which are based on a analytical-descriptive approach show that: firstly, the Islamic money market is theoretically plausible. In fact, it is quite possible to make Islamic money market by making use of Islamic short-term instruments. In addition to theory, the Islamic money market is made in some Islamic countries like Malaysia and Iran. Secondly, in the Islamic Fiqh, different kinds of Islamic contracts with fixed and predetermined return rate are available (like Murabaha). It is possible to use these contracts in the Islamic money market.
خلاصه ماشینی:
١٩٠ مقدمه ارزيابي نظريه بانکداري مرکزي و تجارب جهاني در اين رابطه نشان ميدهند که در الگوي نوين سياستگذاري پولي بانک مرکزي تلاش ميکند به صورت غيردستوري و از طريق عمليات بازار باز در بازار بين بانکي، با تغيير نرخ سود کوتاه مدت بازار پول که «نرخ سود سياستي (Policy Rate)» ناميده ميشود، سياست هاي مورد نظر خود را به بخش واقعي اقتصاد منتقل کند.
بااين حال پيش نياز موفقيت الگوي مذکور در عمل ، شناورسازي نرخ سود سپرده ها و تسهيلات بانکي در طول دوره قرارداد است ؛ به اين معني که زماني مکانيسم انتقال پولي حداکثر اثرگذاري خود را در بخش واقعي اقتصاد به جا خواهد گذاشت که نرخ سود کليه قراردادهاي بانک ها با سپرده گذاران و مشتريان در اثر سياست هاي بانک مرکزي متأثر گردد؛ به نحوي که نه تنها قراردادهاي جديدي که پس از اعمال سياست پولي منعقد ميشود از سياست هاي بانک مرکزي متأثر شود، بلکه اين سياست به قراردادهاي قبلي نيز ـ که سررسيد نشده اند ـ منتقل گردد (٦٧.
شناورسازي نرخ سود تسهيلات در چهارچوب اسلامي همان طورکه ملاحظه شد، يکي از مهم ترين کانال هاي اثرگذاري سياست هاي پولي، کانال اعتباري است که در آن با تغيير نرخ سود سياستي با انجام عمليات بازار باز، ساير نرخ هاي سود تحت تأثير قرار گرفته و از اين مسير تغييرات مورد نظر سياستگذار به بخش واقعي اقتصاد منتقل ميشود؛ بااين حال کانال مذکور زماني حداکثر تأثيرگذاري را به همراه خواهد داشت که نرخ هاي سود سپرده ها و تسهيلات به صورت شناور تعيين شوند؛ به نحوي که پس از اعمال سياست پولي و تغيير نرخ سود سياستي، نه تنها نرخ هاي سود سپرده ها و تسهيلات جديد تحت تأثير قرار گيرند، بلکه نرخ هاي سود سپرده ها و تسهيلات قبلي نيز از سياست هاي بانک مرکزي متأثر شوند.