چکیده:
در این مقاله پیوند تفسیر نص مقدس، ایدئولوژی زبان و سازوبرگهای سلطه در کتاب دوائر الخوف (دایرههای ترس) را با محوریت مسئلۀ زن بررسی میکنیم. کتاب دوائر الخوف بر اساس هرمنوتیک تاریخی نصمحور تالیف شده و ابوزید رویکرد انسانباوریِ پساسکولار دارد. وی در دوائر الخوف از رهیافتهای انتقادیای چون نظریۀ فرودستی و نقد آپاراتوسهای ایدئولوژیک، در چارچوب ساختارگراییِ تاریخی بهره برده و در کنار آراء قرآنشناختی خود نوعی جامعهشناسی سیاسی انتقادی را هم تمهید کرده است. در نظریۀ انتقادی ابوزید، فروبستگی وضعیت ناشی از مناسبات درهمتنیدۀ شریعت، اقتصاد سیاسی و قدرت حاکمه است. در تحلیلهای وی میتوان تورِ قدرتی را دید که روابط مالی و اقتصادی استثمارگرانه را در سایهسارِ تفسیر شریعت قرار داده و با مکانیزمهای سرکوب، مانع آگاهی انتقادی در فضای اجتماعی میشود. این امتناع آگاهی در فضای مصر، در مورد زنان شدیدتر و وخیمتر است. این مقاله در پنج قسمت به نقد و بررسی دیدگاههای ابوزید میپردازد.
In this manuscript, we try to examine the connection between the interpretation of the sacred text, the ideology of language, and the apparatuses of domination in Abu Zayd`s “Circles of Fear: Reading the Discourse about Women” with a focus on the issue of women. “Circles of Fear” is based on the text-based historical hermeneutics and Abu Zayd has a post-secular humanistic approach. In “Circles of Fear” he has used critical approaches such as subaltern theory and critique of ideological apparatuses within the framework of historical structuralism, and in addition to his Qur'anic views, he has also developed a kind of critical political sociology. In Abu Zayd’s critical theory, the abstractedness of the situation arises from the intertwined relations of Shari'a, political economy, and ruling power. In his analysis, we can see a net of power that overshadows the exploitative financial and economic relations and the interpretation of Sharia and with its repressive mechanisms, prevents critical awareness in the social space. This refusal of awareness in the Egyptian space is more severe and worse for women. This article reviews Abu Zaid’s views critically in five parts: Abu Zaid and critical theory of society; reconstruction of reawakening discourse and the history of Etzali belief; women in crisis discourse, the ideology of language and the production of domination; the defeat and historical decline and critique of anti-woman practices and discourses on the eve of the transition to the information age; and the critique of the commodification of women.
خلاصه ماشینی:
قـرآن پژوهشـی تـاریخی و زبان شناختی ابوزید با تفکیک عناصری چون سیاق جدلی، سیاق وصـفی و سـیاق تشـریعی آیات ، اساساً بـرای نقـد وضـعیت سیاسـی و اجتمـاعی واقعـاً موجـود تمهیـد شـده اسـت (١٠ p ,٢٠٠٤ ,Abu Zaid and Nelson).
مدعای مقالۀ حاضر این است که ابوزید به ویژه در دوائر الخوف برای مطالعۀ مسـئلۀ زنـان از رهیافـت هـای انتقـادیای چـون نظریـۀ فرودسـتی و نقـد آپـاراتوس هـای ایـدئولوژیک در چارچوب ساختارگرایی تاریخی به غایت بهره برده و در کنار آراء قرآن شناختی خـود نـوعی جامعه شناسی سیاسی انتقادی را هم تمهید کـرده اسـت .
این مقاله در پنج قسمت تدوین شده است : ابوزید و نظریه های انتقادی جامعه ؛ بازسـازی گفتمان النهضۀ و تاریخ باوری اعتزالی؛ زن در گفتمان بحران : ایدئولوژی زبان و تولیـد سـلطه ؛ هزیمـت و انحطـاط تـاریخی: سـتیز بـا زن در آسـتانۀ انتقـال بـه عصـر اطلاعـات ؛ و نقـد کالاییشدنِ زن .
وی هرچند خـود اذعـان دارد کـه از تحلیـل زبـانی و مطالعـات فرهنگی برای تحلیل رابطۀ زبان با قدرت و ساختار اجتماعی سلطه بهره مـیگیـرد، امـا ادعـا ندارد که نظریه پردازِ مردم شناسی و مطالعات فرهنگی یـا جامعـه شناسـی اسـت .
(ابوزید، ١٣٨١، ص ٥٠٨-٥٠٩) در تحلیل جامعه شناختی ابوزید و نقـد وی بـر سـازوبرگ هـای ایـدئولوژیک سـلطه در جامعۀ مسلمان ، بهره گیری از آرای لوئی آلتوسر و نظریه های فرودسـتی و پسااسـتعمارگرایی در مطالعات فرهنگی به خوبی دیده میشود.
استدلال ابوزید این است که باید معیار ما وضـعیت زن در جامعۀ پیش از نزول وحی باشد و تنها مقایسه گفتمان قرآن و خواسته های معاصـر مـا در مورد وضعیت زن معیار نباشد.