چکیده:
شاهنامه شاهکاری ادبی از فردوسی است. او در این اثر ارزشمند، با آگاهی از تفاوتهای طبیعی کودک و جوان و پیر به بررسی ابعاد مختلف ادبیات تعلیمی میپردازد تا بتواند مفاهیم و مقاصد منظور خود را که سرشار از نکات تعلیمی ناب است، به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان بیان کند. شناخت ویژگیهای نسلهای مختلف میتواند نقش مهم و کاربردی ادبیات تعلیمی را نشان دهد. درواقع تفاوت مضامین تعلیمی، برخاسته از تفاوت در دورههای زندگی، فکری، قدرت بدنی و آگاهیهای ناشی از تجربهآموزی آنان در جامعه است. در این جستار، پژوهشگر میکوشد جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصههای آن را ازنظر تفاوت نسلها در شاهنامه واکاود. با بررسی موضوعاتی مانند نامخواهی، نیکنامی، نیکوکاری، شجاعت، آیندهنگری، فضیلت علم و دانش، پند و اندرز و... مشخص شد که فردوسی مضامین تعلیمی را در رابطه با هر نسل چگونه به کار برده است. فردوسی باتکیهبر آموزههای تعلیمی کودکان را به هنرآموزی، جوانان را به آگاهیآموزی و نصیحتپذیری و پیران را به کیاست، تدبیر، نصیحتگری و راهنمایی دعوت میکند.
خلاصه ماشینی:
آثار ادب فارسي علاوه بر آنکـه بـه صـورت شاهد و يا در قالب مثال براي توجيه ، اثبات ، تعليل و تفهيم مطالب در کتاب هاي تعليمـي به کار گرفته مي شـود، خـود نيـز نقـش اصـلي آمـوزش را بـه عهـده مـي گيـرد و ارزش آگاهيدهنده دارد؛ ازاين رو، از منابع مهم شناخت به شمار مي رود کـه گـاه پيچيـده تـرين مباحث را به زبان هنري بيان مي کند (رضي، ١٣٩١: ٩٩).
مي توان کودکان را قهرمانان کوچکي دانست که قرار است در آينـده کارهـاي بزرگي به دست آنان انجام شود؛ بنابراين ، جاي شگفتي نيست اگر جوانان و پيران باتوجه بـه افزايش قواي جسماني و کسب تجربه ، براي نام جنگ کرده اند و يا حتـي در ايـن راه جـان خود را فدا کنند.
سيامک نمونۀ بارزي از اين کودکان اسـت کـه وقتـي از تـلاش ديـوان براي جنگ مطلع مي شود، بدون اينکه واهمه اي در دل داشته باشد، با آنان مي جنگد: سخن چون به گـوش سـيامک رسـيد ز کـــردار بـــدخواه ديـــو پليـــد دل شــاه بچــه برآمــد بــه جــوش ســپاه انجمـن کــرد و بگشــاد گـوش بپوشــيد تــن را بــه چــرم پلنــگ که جوشـن نبـود و نـه آيـين جنـگ پــذيره شــدش ديــو را جنــگ جــوي سپه را چـو روي انـدر آمـد بـه روي (فردوسي، ١٣٨٩: ٨) دايرة معاني «نام » با حضور جوانان گسترده تر مي شود و جدا از معاني شجاعت فردي، معاني ديگري مانند حفظ فرهنگ و هوّيت ايراني، وطن دوستي، آزادگي، نيک نامي، حفـظ عزت و سربلندي و...