چکیده:
این مقاله به تأثیرات اجتماعی سیاسی مدرسۀ دارالفنون در ایران دورۀ قاجار میپردازد. اغلب پژوهشها و تحلیلهایی که در بارۀ مدرسۀ دارالفنون انجام شده است به چگونگی شکلگیری این مدرسه پرداختهاند، اما این مقاله به پیامدهای اجتماعی و سیاسی مدرسۀ دارالفنون در ایران میپردازد. مقطع زمانی مورد بررسی دورۀ قاجار، بهویژه دورۀ ناصری (1264-1313ق) است. این مقاله با بررسی اسناد تاریخی نشان میدهد که مدرسۀ دارالفنون سه پیامد اساسی در نظام سیاسی و اجتماعی ایران داشته است: 1-مدرسۀ دارالفنون شیوۀ واگذاری نقشهای سیاسی در دولت قاجار را تغییر داد؛ 2-فارغالتحصیلان مدرسۀ دارالفنون نیروهای متخصص مورد نیاز دولت قاجار را فراهم میکردند و نقش مهمی در برپایی برخی نهادهای سیاسی اجتماعی جدید در ایران داشتند؛ 3-آموزش برنامههای درسی دارالفنون دانشها و مفاهیم جدیدی را در دولت قاجار و جامعۀ ایران منتشر ساخت. اشاعۀ این دانشها و مفاهیم جدید باورها و نگرشهای حاکم به طبیعت،جامعه و سیاست را تغییر داد. دستاوردهای این مدرسه در توسعه و گسترش علوم و فنون جدید زمینههای عینی و ذهنی برخی از تحولات اجتماعی و سیاسی را در دولت و جامعه ایران فراهم ساخت. بررسی تاریخی پیامدهای مدرسۀ دارالفنون نشان میدهد که هر گونه سیاستگذاری علمی و آموزشی میتواند پیامدهای اجتماعی و سیاسی خاصی را به همراه داشته باشد.
This article deals with the social and political effects of the Dar al-Funun school in Iran during the Qajar period. Most of the research and analyses that have been done about the Dar al-Funun school have dealt with how this school was formed. But this article deals with the social and political consequences of Dar al-Funun school in Iran. The period under investigation is the Qajar period (especially the Naseri period (1226-1247). The method of data collection in this research is the documentary method and the analysis method is the historical analysis method. This article, by examining historical documents, shows that the Dar al-Funun school had three basic consequences on Iran’s political and social system: 1- Dar al-Funun school changed the way of assigning political roles in the Qajar government. Before the establishment of Dar al-Funun, political roles were delegated based on kinship and family affiliations, but with the establishment of Dar al-Funun, the condition for acquiring government positions was to study at Dar al-Funun and acquire the competencies and skills necessary for government jobs. 2- The graduates of Dar al-Funun school provided the expert forces needed by the Qajar government and played an important role in the establishment of some new political and social institutions in Iran. Also, Dar al-Funun graduates succeeded in creating new technologies and using them in the Qajar government. 3- The teaching of Dar al-Funun curriculum spread new knowledge and concepts in the Qajar government and Iranian society. The spread of this new knowledge and concepts changed common beliefs and attitudes towards nature, society, and politics. The educational activities of Dar al-Funun school have had deep and lasting political and social effects. The achievements of this school in the development and expansion of new sciences and techniques provided objective and subjective grounds for some social and political developments in the Iranian government and society. The historical review of the consequences of Dar al-Funun school shows that any scientific and educational policy can bring certain social and political consequences.
خلاصه ماشینی:
اغلب پژوهش ها و تحلیل هایی که در بارٔە مدرسۀ دارالفنون انجام شده است به چͽونگی شکل گیری این مدرسه پرداخته اند، اما این مقاله به پیامدهای اجتماعی و سیاسی مدرسۀ دارالفنون در ایران میپردازد.
این مقاله با بررسی اسناد تاریخی نشان میدهد که مدرسۀ دارالفنون سه پیامد اساسی در نظام سیاسی و اجتماعی ایران داشته است : ١‐مدرسۀ دارالفنون شیو واگذاری نقش های سیاسی در دولت قاجار را تغییر داد؛ ٢‐فارغ التحصیلان مدرسۀ دارالفنون نیروهای متخصص مورد نیاز دولت قاجار را فراهم میکردند و نقش مهمی در برپایی برخی نهادهای سیاسی اجتماعی جدید در ایران داشتند؛ ٣‐آموزش برنامه های درسی دارالفنون دانش ها و مفاهیم جدیدی را در دولت قاجار و جامعۀ ایران منتشر ساخت .
در اغلب این پژوهش ها به ضرورت های سیاسی و زمینۀ اجتماعی شکل گیری مدرسۀ دارالفنون در دولت قاجار به شکل مبسوطی اشاره شده است .
اگرچه دارالفنون همواره روند رو به رشدی نداشت و تغییر در هیأت حاکمۀ قاجار بر فعالیت های مدرسه تأثیر مستقیمی داشت اما در مدرسۀ دارالفنون به تدریج نیروهای اجتماعی جدیدی تربیت شدند که توانستند نهادهای جدیدی را در ایران دایر سازند و نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی آیندٔە ایران ایفا کنند.
دستاوردهای فنی فارغ التحصیلان دارالفنون و مهارت های آنان در تأسیس نهادهای جدید و راه اندازی برخی از ابزارها و تکنولوژیهای نوین موجب افزایش مقبولیت و رضایت حاکمان قجری از این نهاد آموزشی شده بود و به تدریج مدرسۀ دارالفنون دارای شعبات تخصصی بیشتری چون زبان های خارجی، طب ، موسیقی و نقاشی غیره شد (محبوبی اردکانی، ١٣٥٤) تحصیل کردگان دارالفنون توانستند نهادهای جدیدی در دستگاه دولت قاجار برپا سازند و تکنولوژیهای نوین راه اندازی کردند که نقش مهمی در ارتباط و ساماندهی به دولت قاجار و تربیت ملت داشتند.