چکیده:
سرزمین تاریخی گرگان و دشت ـ آنچه که امروزه استان گلستان مینامند ـ در طول تاریخ پرفرازونشیب خود، خاستگاه تاریخ، تمدن، فرهنگ و ادب بوده است. کاوشهای باستانشناختی در غار کیارام1 شهرستان گالیکش، پیشینۀ استقرار و سکونت در این سرزمین را به حدود یکصد هزارسال برابر با دورۀ میانسنگی میرساند. دیگر بررسیهای باستانشناسی در مکانهای تاریخی- فرهنگی سرزمین تاریخی گرگان و دشت، همانند: تپۀ بازگیر2، شهر تاریخی دشت حلقه3 مینودشت، گبری قلعه4، آقتپه5 و شهر جرجان شهرستان گنبدکاووس، یاریمتپه6 شهرستان آزادشهر، تورنگتپه7، قلعهخندان، پوکروال، نرگستپه شهرستان گرگان، شهر تمیشه شهرستان کردکوی و دیوار دفاعی گرگان8 و دیگر جاهای باستانی از نقش بارز این سرزمین در روند تحولات تاریخی ـ فرهنگی از دوران باستان تا عصر حاضر پرده برمیدارد. در سرزمین تاریخی گرگان و دشت، نزدیک به هزار غار، تپه و محوطۀ تاریخی شناسایی شده و تعدادی از آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاند. بررسی این آثار شناسایی و ثبتشده نشان میدهد که این سرزمین، دورههای غارنشینی، پیشازتاریخی را پشت سرگذرانده است. آقتپه، اولین مکانی شناساییشده با موضوع روستانشینی در سرزمین تاریخی گرگان و دشت است. با پیشرفت انسان گرگانی، این سرزمین وارد مرحلۀ شهرنشینی و تمدن میگردد و این دوره همچنان ادامه دارد. در سرزمین تاریخی گرگان و دشت، چندین شهر تاریخی شناسایی، پژوهش و معرفی شده است. شهر تاریخی دشت حلقه، شهرک تاریخی گبریقلعه، شهر تاریخی تمیشه، شهر تاریخی- اسلامی جرجان و شهر دورۀ اسلامی استرآباد از جملۀ این شهرهای تاریخی شناخته شده است. با توجه به پیشگامی سرزمین تاریخی گرگان در ساختن تاریخ و تمدن و نقش سازندۀ آن در پیشرفت تحولات تاریخی- فرهنگی، بیگمان روستاها و شهرهای تاریخی و اسلامی دیگر ممکن است وجود داشته باشد که شوربختانه شناسایی و معرفی نشدهاند و روی در پشت پردۀ فراموشی تاریخ گرفتهاند؛ و نیاز دارند که بار دیگر مورد پژوهش و بررسی روشمند و علمی باستانشناسی و کاوشهای باستانشناختی قرار بگیرند تا آنگاه خرامانه از فراموشی به روشنایی شناخت پای بیرون نهند و سرفرازانه رازهای تاریخی ـ فرهنگی این سرزمین شکوهمند تاریخی را برای فرزندان امروزیشان بازگو کنند. یکی از شهرهای فراموششدۀ سرزمین تاریخی گرگان و دشت ـ استان گلستان کنونی ـ «روغد» است که در کتابهای تاریخی در جستاری کوتاه به بردن اسمشان و توصیفی کوتاه از مکان و روزگار آبادیاش بسنده کردهاند. تو گویی «روغد» این شهر تاریخی و فراموش شدۀ استان گلستان، تبلور و مصداق این دو بیت و سرودۀ حکیم خردمند ابوالقاسم فردوسی است:
چو کوتاه شد شاخ و هم بیخشان
کزیشان جز از نام نشنیدهام
نگوید جهاندار تاریخشان
نه در نامۀ خسروان دیدهام
ج
گزارش پیش رو، به جانمایی احتمالی شهر گمشدۀ تاریخی «روغد» در شهرستان گالیکش میپردازد. نگارنده ادعا ندارد، آنچه پژوهش، بررسی و معرفی کرده است، همان شهر گمشدۀ تاریخی «روغد» است، اما باور دارد که بر پایۀ روش تحقیقی تاریخ و باستانشناسی و نیز تجربه و دانش بهدستآمده از سالها پژوهش و انجام برنامههای علمی بررسی و کاوشهای باستانشناسی و با اتکا بر مدارک و شواهد و باستانشناسی موفق به کشف مکان این شهر تاریخی گمشده گردیده است.
خلاصه ماشینی:
شهر تاریخی گرگان، موقعیت گروه دوم را تجربه کرده و نام خود را در گروه سوم ثبت کرده است، و شهرهایی چون: دشتحلقه، گبریقلعه و تمیشه و شهر تاریخی «روغد» در موقعیت گروه نخست است و در گزارش و کتابهای تاریخی اشاره شده که شهر تاریخی «روغد» یا روعد که از توابع مهم ولایت کبودجامه بوده است، در تاختوتاز تیمور در سال 792 قمری از میان رفته است و امروزه هیچ نشانی از آن در شهرستانهای مینودشت و گالیکش به چشم نمیخورد؛ اما مطمئن هستیم که در محدودۀ جغرافیایی این دو شهرستان قرار داشته است (فروتن، 1390: 65).
مینودشت و گالیکش مینودشت11 و گالیکش12 دو شهرستانی هستند که تا چند دهۀ پیش که بنا به ملاحظات سیاسی از یکدیگر جدا شدند، در درازنای تاریخ پیدایش، رشد و بالندگی خود تاریخ، فرهنگ و تمدن مشترکی داشتند و هر دو در دوران اسلامی وابسته به ایالت کبودجامه بودند، پس شایسته است برای یافتن مکان شهر تاریخی گمشدۀ روغد در این دو شهرستان کار جستوجو را دنبال کرد.
این محل به تخت سلیمان مشهور است (فروتن، 1390: 67، به نقل از گلگشت در وطن، 207، 279) (به تصویر صفحه مراجعه شود)موقعیت روستای تنگراه، نقشه از فرمانداری مینودشت نگارنده باور دارد، در ایران پس از اسلام، بر اساس اندیشهای که در راستای پاسداشت آثار تاریخی خود از آسیب و خطر نابودی توسط غارتگران و مهاجمان دشمن با تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی به وجود آمده بود، آثار باستانی شگفتانگیز و قابلتوجه را که از گذشتگان و نیاکان به یادگار مانده بود، با تغییر اسم حفظ میکردند.
6 ـ به نظر میرسد که قلعۀ تخت سلیمان- بهعنوان یک شهر بر روی آثار قدیمتر از خود - مانند دیگر شهرهای تاریخی استان گلستان ساخته شده است.